Top 4 phương pháp xử lý chất thải - rác thải hiệu quả nhất hiện nay

Theo dõi MTĐT trên

Nếu không được xử lý sẽ dẫn đến tình trạng ô nhiễm môi trường nghiêm trọng. Mới đây, Trung tâm Phân tích và Quan trắc Việt Nam (QCVN) đưa ra 4 giải pháp xử lý chất thải - rác thải hiệu quả nhất.

Hiện nay, lượng rác thải tại Việt Nam là khoảng 50.000 tấn/ngày, trong đó tại các đô thị là khoảng 35.000 tấn/ngày, còn lại là rác thải ở vùng nông thôn. Riêng tại Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh mỗi ngày thải ra khoảng 7.000 – 8.000 tấn.

Trước số lượng rác thải lớn như vậy cần tìm ra giải pháp để chuyển chất thải sang một dạng khác ít độc hơn, dễ kiểm soát hơn, chuyển chất thải thành các chất khác có thể sử dụng có ích giúp giảm thể tích hoặc số lượng nhằm lưu giữ được nhiều hơn, lưu trữ tạm thời để chờ công nghệ phù hợp.

Chất thải - rác thải ở Việt Nam có thể phân thành 2 loại như sau: phân loại dựa trên mức độ nguy hiểm (rác thông thường,  ác nguy hại), phân loại rác trên nguồn gốc phát sinh (rác thải sinh hoạt,  rác thải công nghiệp, rác thải văn phòng, . . . ). Cùng với việc xác định loại rác chúng ta có những cách xử lý chất thải - rác thải hiệu quả.

1. Phương pháp ủ sinh học

Phương pháp này sử dụng cho các chất thải hữu cơ không độc hại. Tiến hành khử nước, kế tiếp sẽ xử lý cho đến khi nó thành xốp và ẩm. Độ ẩm và nhiệt độ được kiểm soát để giữ cho vật liệu luôn ở trạng thái thiếu khí trong suốt thời gian ủ. Quá trình tự tạo ra nhiệt riêng nhờ quá trình oxy hóa sinh học các chất hữu cơ. Sản phẩm cuối cùng của quá trình phân hủy là CO2,  nước và các hợp chất hữu cơ bền vững như lignin,  xenlulo,  sợi...

Ưu điểm:

• Do được xáo trộn thường xuyên vì thế mà chất lượng phân hữu cơ được đồng đều.
• Có tổng số vốn đầu tư và mức chi phí vận hành thấp. (Vì không cần đến hệ thống cung cấp oxy cưỡng bức)
• Có kỹ thuật đơn giản.

Nhược điểm:

• Cần có nhiều nhân công.
• Thời gian ủ kéo dài (3 – 6 tháng).
• Do sử dụng thổi khí thụ động vì vậy khó quản lý. Đặc biệt là khó trong việc kiểm soát nhiệt độ và mầm bệnh.
• Xáo trộn luống ủ thường gây hiện tượng thất thoát nitơ và gây mùi.
• Quá trình ủ còn phụ thuộc vào thời tiết như mưa có thể ảnh hưởng bất lợi cho quá trình ủ.
• Phương pháp thổi khí thụ động cần phải có một lượng lớn vật liệu tạo cấu trúc phù hợp. Nó sẽ khó tìm hơn so với phương pháp khác.
• Diện tích của đất cần thiết lớn

2. Phương pháp tái chế chất thải

Phương pháp này đã có từ lâu ở Việt Nam. Các loại chất thải có thể tái chế như kim loại, đồ nhựa và giấy được các hộ gia đình bán cho những người thu mua đồng nát, sau đó chuyển về các làng nghề. Công nghệ tái chế chất thải của các làng nghề hầu hết là cũ và lạc hậu, cơ sở hạ tầng yếu kém,  quy mô sản xuất nhỏ dẫn đến tình trạng ô nhiễm nghiêm trọng ở một số nơi. Nhìn chung hoạt động tái chế ở Việt Nam không được quản lý một cách có hệ thống mà chủ yếu do các cơ sở tư nhân thực hiện một cách tự phát.

Rác thải điện tử là một trong những loại rác được tái chế khá nhiều ở Việt Nam.  Các máy tính,  tivi,  đầu máy hỏng thường được bán cho đội ngũ thu gom phế thải (đồng nát,  ve chai). Các sản phẩm thải ra này thường được tách ra để thu gom linh kiện,  hoặc lấy kim loại và vỏ máy đem bán lại cho các cơ sở tái chế.  Tuy nhiên,  điều đáng nói là công nghệ tái chế tại các cơ sở này còn quá lạc hậu.  Sau khi các kim loại và linh kiện điện tử còn dùng được được bóc tách và đem bán hoặc sửa chữa,  phần còn lại chủ yếu được đốt hoặc nghiền rồi pha thêm hóa chất để tạo ra sản phẩm mới,  vốn là các sản phẩm đơn giản như chai lọ,  túi nilon với số lượng còn hạn chế.

Ưu điểm:

• Giúp bảo tồn và bảo vệ môi trường
• Làm giảm tiêu thụ năng lượng
• Làm giảm không khí và nước
• Làm giảm thiểu sự nóng lên toàn cầu
• Hạn chế chất thải trong bãi rác
• Truyền bá nhận thức về môi trường từ tái chế
• Tiết kiệm tiền và nhiên liệu bằng tái chế phế liệu

Nhược điểm:

• Khiến ô nhiễm và tiêu thụ năng lượng nhiều hơn
• Gây ô nhiễm
• Làm tăng chi phí xử lý và công việc chất lượng thấp
• Yêu cầu thực hiện tái chế nghiêm ngặt và an toàn hơn
• Sản phẩm tái chế không được đảm bảo

3. Phương pháp thiêu đốt chất thải

Đây là phương pháp phổ biến hiện nay trên thế giới như: Nhật bản,  Đức, Thụy Sỹ, Hà Lan, Đan Mạch,...  để xử lý chất thải rắn nói chung, đặc biệt đối với chất thải rắn độc hại công nghiệp, chất thải nguy hại y tế nói riêng.

Xử lý khói thải sinh ra từ quá trình thiêu đốt là một vấn đề cần đặc biệt quan tâm. Phụ thuộc vào thành phần khí thải, các phương pháp xử lý phù hợp có thể được áp dụng như phương pháp hóa học (kết tủa, trung hòa, oxy hóa...), phương pháp hóa lý (hấp thụ, hấp phụ, điện li), phương pháp cơ học (lọc, lắng)...

Xử lý chất thải bằng phương pháp thiêu đốt mang lại ý nghĩa quan trọng trong việc giúp làm giảm bớt chất thải cho khâu xử lý cuối cùng là chôn lấp tro, xỉ.  Mặt khác, năng lượng phát sinh trong quá trình thiêu đốt có thể tận dụng cho các lò hơi, lò sưởi hoặc các ngành công nghiệp cần nhiệt và phát điện. Mỗi lò đốt cần phải được trang bị một hệ thống xử lý khí thải nhằm khống chế ô nhiễm không khí do quá trình đốt có thể gây ra. 

Hiện tại ở Việt Nam xử lý chất thải rắn nguy hại y tế chủ yếu bằng lò đốt công suất nhỏ được trang bị cho từng bệnh viện. Tuy nhiên, các bệnh viện lớn tuyến trung ương trực thuộc Bộ Y tế có công tác thu gom, phân loại, vận chuyển và xử lý chất thải y tế được thực hiện tốt. Các bệnh viện tuyến tỉnh, huyện, việc xử lý chất thải y tế phụ thuộc nhiều vào điều kiện kinh tế từng tỉnh. Số bệnh viện tuyến huyện được trang bị lò đốt đạt tiêu chuẩn rất ít. Vì vậy chất thải y tế thường được đốt bằng lò đốt thủ công hoặc chôn lấp trong khu đất của bệnh viện. 

Đối với rác thải nguy hại công nghiệp được xử lý bằng phương pháp đốt thì gần như tuân theo nguyên lý đốt của chất thải y tế nhưng công suất lò lớn hơn.  Hiện tại, các khu công nghiệp có đầu tư khu xử lý chất thải rắn nguy hại thường được doanh nghiệp hợp đồng với công ty, đơn vị có chức năng,  được cấp giấy phép vận chuyển và xử lý chất thải rắn nguy hại.

Với hiện trạng hiện nay, Việt Nam cần học hỏi thêm khoa học công nghệ về lò đốt ở các quốc gia như Singapore; Nhật, Thụy Sỹ, Đức để loại bỏ các yếu tố không đạt khi quan trắc môi trường của các lò do đơn vị Việt Nam sản xuất là độ cao tối thiểu, dư lượng Dioxin, bụi,... Xu hướng từ 2020 trở đi với lượng rác thải sinh hoạt thì xu hướng ngành từ 2020 trở đi mỗi đơn vị Quận, Huyện đã phải trang bị 1 lò đốt rác thải sinh hoạt và trung bình 1 thành phố tối thiểu 2-3 lò đốt rác nguy hại.

Ưu điểm:

• Tiết kiệm chi phí: so với nhiều phương pháp xử lý rác thải tiên tiến khác, việc đốt các loại rác thải tỏ ra tiết kiệm hơn nhiều, đặc biệt là các kiểu thu gom, tái chế rất tốn thời gian và tiền bạc. Các lò đốt hiện nay đã được cải tiến với công nghệ đốt mới, cho phép sử dụng ít hoặc gần như không sử dụng nhiên liệu đốt, công nghệ rác tự cháy đảm bảo nhiệt độ luôn duy trì ở mức cao khiến rác được nạp vào liên tục tự cháy.
• Dễ vận hành: nguyên lý cơ bản của tất cả phương pháp đốt chất thải rắn đều có 2 đầu nạp rác và xả tro, còn lại, các quá trình đốt hầu như tự động vận hành. Con người chỉ tiếp xúc trong quá trình nạp rác và xử lý tro nên ngoài việc dễ vận hành, các lò đốt rác sinh hoạt, công nghiệp hay nguy hại còn hạn chế tối đa việc con người tiếp xúc với rác thải trong quá trình xử lý.
• Dễ thi công lắp đặt: các lò đốt chất thải theo phương pháp đốt chất thải rắn thường có cấu tạo đơn giản, dễ thi công lắp đặt với nhiều loại công suất khác nhau (phục vụ cho nhu cầu xử lý rác lớn hay nhỏ). Bên cạnh đó, các lò đốt có thể được lắp đặt ngay tại nơi tập kết rác thải với diện tích không quá lớn, vì vậy, việc lựa chọn nơi đặt nhà máy xử lý cũng khá dễ dàng.
• Ngoài việc xử lý chất thải rắn, đây cũng là phương pháp có thể xử lý được cả vi khuẩn, vi trùng lây nhiễm, một trong những vấn đề nan giải trong xử lý rác thải bằng lò đốt rác và các trạm quan trắc tự động.
• Tro thải có thể được tận dụng để làm gạch xây nhà hoặc làm phân bón nên gần như có thể xử lý được triệt để rác thải.

Nhược điểm:

• Tuy rẻ hơn một số phương pháp xử lý rác khác nhưng xử lý rác thải rắn bằng nhiệt lại đòi hỏi chi phí đầu tư ban đầu cho các lò đốt và hệ thống vận hành cao, nếu chỉ nhìn trong ngắn hạn thì đây là phương pháp xử lý không hiệu quả về mặt kinh tế.
• Mặc dù không cần nhiều người vận hành lò đốt nhưng những người này phải được đào tạo bài bản, có kỹ thuật và tay nghề cao.
• Tùy từng loại lò đốt mà các tiêu chuẩn về an toàn môi trường, trong đó có tiêu chuẩn về khí thải là khác nhau. Mặc dù lò đốt nào cũng có cơ chế xử lý khí thải nhưng để nói rằng xử lý được triệt để khí thải độc hại thải ra môi trường vẫn là điều chưa thể đáp ứng được.

4. Phương pháp chôn lấp rác thải

Phương pháp chôn lấp thường áp dụng cho đối tượng chất thải rắn là rác thải đô thị không được sử dụng để tái chế, tro xỉ của các lò đốt, chất thải công nghiệp.  Phương pháp chôn lấp cũng thường áp dụng để chôn lấp chất thải nguy hại,  chất thải phóng xạ ở các bãi chôn lấp có thiết kế đặc biệt cho rác thải nguy hại. Hiện nước ta có khoảng 149 bãi rác cũ không hợp vệ sinh,trong đó 21 bãi rác thuộc cấp tỉnh - thành phố, 128 bãi rác cấp huyện – thị trấn.

Chôn lấp hợp vệ sinh là một phương pháp kiểm soát sự phân hủy của các chất rắn khi chúng được chôn nén và phủ lấp bề mặt. Chất thải rắn trong bãi chôn lấp sẽ bị tan rữa nhờ quá trình phân hủy sinh học bên trong để tạo ra sản phẩm cuối cùng là các chất giàu dinh dưỡng như axit hữu cơ, nitơ, các hợp chất amon và một số khí như CO2, CH4.

Tuy nhiên với quá trình đô thị hóa, kết hợp lượng rác thải sinh hoạt từ vật liệu nhựa, nilon... đã gây quá tải cho quỹ đất sử dụng cho bãi rác chôn lấp. Cần có những biện pháp khác thay thế cho phương pháp chôn lấp chất thải giúp bảo vệ môi trường.

Ưu điểm:

• Công nghệ đơn giản
• Chi phí đầu tư và vận hành thấp

Nhược điểm:

• Diện tích chôn lấp lớn, một bãi chôn lấp bình thường cũng chiếm diện tích 10 - 15 ha
• Quá trình phân hủy kéo dài, cần phải xử lý rác độc hại, che đậy, thoát nước. Phải có hàng rào cách ly và các chế phẩm vi sinh đòi hỏi kinh phí cao
• Lâu dài, có thể dẫn đến tình trạng ô nhiễm nước, không khí, đất ở khu vực chôn lấp

Phương pháp nào cũng để lại tác động đến môi trường, muốn môi trường xanh sạch đầu tiên chúng ta cần nhận thức đúng đắn về vấn đề môi trường, hành động để giảm thiểu sử dụng túi nilon và hạn chế sử dụng đồ một lần. Một người hành động sẽ tạo tiền đề cho cả xã hội cùng hành động.

Hoàng Thoa (T/H)