Nam Sơn và vấn đề xử lý rác ở Thủ đô

Theo dõi MTĐT trên

Những ngày vừa qua xảy ra tình trạng người dân thuộc các xã Hồng Kỳ và Nam Sơn tập trung ngăn chặn xe rác vào khu xử lý chất thải rắn Nam Sơn. Việc này khiến hàng chục xe chở rác không vào được điểm đổ làm rác thải tại các quận nội thành và một số huyện ngoại thành bị ùn ứ, tràn lan khắp các đường phố, gây ảnh hưởng môi trường và tình hình an ninh trật tự.

Cứ vài tháng 1 lần, Hà Nội lại khủng hoảng rác thải do bãi rác Nam Sơn bị chặn. Ảnh: Báo Nhân dân

Đây là lần thứ 2 trong năm 2020 người dân chặn đường vào bãi rác lớn nhất Thủ đô. Cách đây 4 tháng cũng đã xảy ra tình trạng tương tự như vậy.

Nguyên nhân dẫn đến sự việc này là do người dân bức xúc vấn đề ô nhiễm môi trường ngày càng tăng. đặc biệt những ngày gần đây, khu vực bãi rác bốc mùi nồng nặc; khu chôn lấp theo công nghệ cũ hàng ngày phát sinh nước rỉ rác (trung bình 1m3 rác sinh ra 1,2m3 nước rỉ rác), mùi hôi thối dọc tuyến đường từ đường 35 đi Bắc Sơn, ảnh hưởng đến sinh hoạt của người dân.

Ngoài ra, bãi rác Nam Sơn thuộc khu liên hợp xử lý rác thải Sóc Sơn đã quá tải, hạn vận hành bãi rác là 20 năm nhưng đến nay đã hơn 20 năm. Thời gian gần đây mùi từ bãi rác bốc ra với bán kính xa, ảnh hưởng đến cả thị trấn Sóc Sơn khiến người dân rất bức xúc. Hơn nữa việc đổ rác trong bãi lên quá cao, nguy cơ gây mất an toàn cho nhân dân.

Theo Bí thư Sóc Sơn Phạm Quang Thanh, tất cả xuất phát điểm người dân kéo ra chặn xe không cho chở vào bãi rác Nam Sơn đều có gốc là từ vấn đề môi trường. Diện tích bãi rác đến nay đã mở rộng nhiều lần, thị trấn Sóc Sơn cách bãi rác 15-20km theo đường chim bay nhưng một tuần vẫn vài lần ngửi mùi bãi rác.

Công nghệ xử lý rác đang áp dụng ở Hà Nội chủ yếu là chôn lấp, lạc hậu

Chuyên gia về môi trường, TS. Hoàng Dương Tùng - nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường của Bộ Tài nguyên và Môi trường cho biết chất lượng môi trường (nước và không khí) xung quanh bãi Nam Sơn hiện nay đang ô nhiễm rất nặng.

“Mùi hôi thối, không khí ô nhiễm, ruồi muỗi,… ảnh hưởng rất lớn đến người dân. Chính quyền hứa đền bù để di dời dân ra khỏi bán kính 500m tính từ tường rào khu xử lý chất thải. Tuy nhiên vẫn đang vướng mắc ở vấn đề đền bù để dân đến nơi ở mới. Vướng mắc này kéo dài gây ra những bức xúc. Tôi cho rằng, với những chậm trễ, ô nhiễm nặng đó, cực chẳng đã người dân mới bỏ công bỏ việc ra vạ vật ở đường để chặn xe rác như vậy”, ông Tùng chia sẻ.

Hiện nay, chất thải rắn sinh hoạt của Hà Nội thực hiện chủ yếu bằng phương pháp chôn lấp (chiếm những 89%), xử lý bằng phương pháp đốt không phát điện chiếm khoảng 11% khối lượng chất thải rắn sinh hoạt được thu gom và chỉ đạt khoảng 43% so với công suất thiết kế.

Theo Quyết định số 609/QĐ-TTg, ngày 25-4-2014, Về việc phê duyệt quy hoạch xử lý chất thải rắn Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050 của Thủ tướng Chính phủ, Quy hoạch xử lý chất thải rắn Thủ đô Hà Nội, quy hoạch xử lý chất thải rắn Thủ đô Hà Nội xác định có 17 khu xử lý chất thải rắn bao gồm tám khu hiện hữu được nâng cấp, mở rộng và chín khu đầu tư mới. Trong đó, có tới chín trong số 17 khu xử lý vẫn sử dụng công nghệ chôn lấp cùng với các công nghệ xử lý khác.

Chôn lấp rác thải là phương pháp xử lý đã quá lỗi thời và lạc hậu. Sự việc bãi rác ở Nam Sơn đã cho thấy những bất cập của công nghệ xử lý này. Các nước trên thế giới ngày càng hạn chế sử dụng việc chôn lấp rác (trừ những thứ không thể xử lý và tận dụng được) thay vào đó là phân loại rác tại nguồn, áp dụng những công nghệ mới hiện đại, thân thiện với môi trường,… phổ biến hiện nay là các nhà máy đốt rác thu hồi năng lượng nhưng không gây ô nhiễm môi trường, khí thải được xử lý một cách bắt buộc. một thành phố được hướng đến hình mẫu đô thị thông minh, kiểu mẫu của cả nước nhưng xử lý rác thải theo công nghệ của thế kỷ trước là rất bất cập. "80% lượng rác thải của Hà Nội được chôn lấp. Quỹ đất của thành phố thì có hạn, mà phải dành ra hàng chục ha để chôn lấp thì rất lãng phí. Bên cạnh đó, việc chôn lấp rác để lại nhiều hệ lụy về môi trường, đất đai, nguồn nước và sinh ra lượng lớn nước rỉ rác".

Hà Nội đã lường trước việc nếu chỉ áp dụng công nghệ chôn lấp rác thì sẽ đến một lúc không còn đất để chôn lấp nữa. Vì vậy, Hà Nội đã tính đến việc phải đầu tư các công nghệ để làm sao giảm thiểu thể tích rác cần phải chôn lấp dẫn tới hạn chế diện tích đất dùng cho chôn lấp đã được thực hiện. Những năm gần đây TP Hà Nội đã tiến hành nhiều dự án để xử lý rác bằng những biện pháp khác như đốt rác bình thường, tiến tới đốt rác thu hồi năng lượng (phát điện).

Từ năm 2017, TP. Hà Nội đã kêu gọi đầu tư các nhà máy xử lý chất thải rắn theo công nghệ hiện đại. Hà Nội đã phê duyệt chủ trương đầu tư bốn dự án sử dụng công nghệ hiện đại: Dự án điện rác Sóc Sơn công suất 4.000 tấn/ngày đêm, Dự án xử lý rác thải thu hồi điện Xuân Sơn công suất 1.000 tấn/ngày đêm, Dự án khí hóa rác thải thành điện năng công suất 500 tấn/ngày đêm, Dự án nhà máy khu xử lý chất thải Đồng Ké công suất 1.500 tấn/ngày đêm.

Các dự án sử dụng công nghệ hiện đại để xử lý rác thải đang được triển khai. Ảnh: Báo Nhân dân.

Tuy nhiên, thực tế hiện nay, bốn dự án này đang triển khai rất chậm. Hy vọng cán đích sớm nhất và cũng là dự án có công suất lớn nhất là dự án Nhà máy Điện rác Sóc Sơn đặt tại khu vực Nam Sơn, theo mục tiêu đặt ra sẽ đưa vào vận hành tháng 12 năm nay. Báo cáo của chủ đầu tư vào đầu tháng 5-2020 cho biết, dự án hoàn thành khoảng 45% khối lượng công việc. Trong khi các dự án còn lại chưa khởi công.

Trong trường hợp Nhà máy Điện rác Sóc Sơn hoàn thành đúng tiến độ, chạy đúng công suất thì cũng chỉ xử lý được khoảng 80% lượng rác thải đổ về Khu liên hợp xử lý chất thải Nam Sơn, lượng rác thải còn lại đổ về đây và những bãi rác khác (hàng nghìn tấn mỗi ngày) chủ yếu vẫn tiếp tục phải chôn lấp cho tới khi các dự án thay thế sử dụng công nghệ hiện đại được hoàn thành.

Vì sao đến nay Thủ đô vẫn áp dụng công nghệ xử lý rác lạc hậu?

PGS.TS Phùng Chí Sỹ, Phó chủ tịch Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam, nhìn nhận có 3 nguyên nhân chính khiến các thành phố lớn chậm trễ trong cải tiến công nghệ xử lý rác thải suốt hàng chục năm.

Thứ nhất, việc xử lý rác thải ở Việt Nam từ trước đến nay chưa bao giờ được coi là ngành nghề sinh lời. Các cơ chế chính sách phức tạp, khó khăn nên rất khó để các doanh nghiệp đầu tư công nghệ, tiền của.

Thứ hai, khái niệm phân loại rác vẫn rất mới mẻ với người dân nên hầu hết không thực hiện. Trong khi các công nghệ xử lý rác thải tiên tiến đòi hỏi việc phân loại rất kỹ càng để tối đa được năng suất xử lý và đảm bảo an toàn cho môi trường.

Thứ ba, Nhà nước vẫn chưa có chính sách thu phí phù hợp đối với việc xử lý rác thải nên không có nguồn lực để thực hiện các dự án xử lý công nghệ cao, tốn kém.

"Ta vẫn chưa xã hội hóa được dịch vụ thu gom, xử lý rác, hiện giờ vẫn là Nhà nước bao cấp, mỗi tháng mỗi hộ nộp gần 10.000 đồng lấy đâu ra công nghệ xử lý rác tiên tiến, thân thiện môi trường", vị chuyên gia nhìn nhận.

Giải pháp nào giải quyết triệt để vấn đề rác sinh hoạt ở Hà Nội

Theo GS.TS Đặng Kim Chi - Nhân tài đất Việt về lĩnh vực môi trường: "Hà Nội có dân số đông và rác thải phát sinh ra rất lớn, đặc tính rác thải của Hà Nội là rác thải đô thị, càng ngày đời sống càng cao khiến thành phần rác cũng thay đổi. Từ đó, nhiệt trị thu được từ rác sẽ tăng theo sự phát triển của kinh tế - xã hội. Với những đặc thù như vậy, càng ngày càng khó tìm diện tích để chôn lấp rác. Xu hướng là phải tìm công nghệ xử lý rác sao cho thể tích cuối cùng của rác ở mức nhỏ nhất, do đó công nghệ đốt rác lấy năng lượng được xem là phù hợp với xu thế phát triển của Hà Nội hiện nay”.

GS.TS Đặng Kim Chi - Nhân tài đất Việt lĩnh vực môi trường. Ảnh: moitruong.net.

Về vấn đề người dân chặn xe rác tại bãi rác Nam Sơn, TS Hoàng Dương Tùng, nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường của Bộ Tài nguyên và Môi trường nhận định, cần có giải pháp cả về trước mắt lẫn lâu dài. 

TS Hoàng Dương Tùng, nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường của Bộ Tài nguyên và Môi trường.

Về giải pháp trước mắt, phải giải quyết ổn thỏa các yêu cầu đền bù của người dân. Năm ngoái TP Hà Nội đã bàn với dân cách di dời, thống nhất với dân các phương án nhưng rồi lại giải quyết không dứt điểm, vì thế mới tái diễn tình trạng dân chặn xe đổ rác. Điều này gây thiệt hai rất nhiều không chỉ về kinh tế mà cả hình ảnh Thủ đô của cả nước. 

Về giải pháp lâu dài, hiện Hà Nội đang xây dựng Nhà máy điện rác Nam Sơn, hướng đi đó rất tốt nhưng phải chuẩn bị từ bây giờ để công nghệ đốt rác thành điện đi vào hoạt động. Theo ông Tùng, Hà Nội phải làm các giải pháp song song như phân loại rác tại nguồn, tăng cường tái sử dụng rác, chuẩn bị cơ sở vật chất để thu gom, tổ chức các bãi thu gom chuẩn cho hợp vệ sinh, nhất là các loại rác có khối lượng lớn.

“Phân loại rác không hề dễ, chúng ta đã làm từ lâu, có sự hỗ trợ của các nước nhưng vẫn thất bại. TP Hồ Chí Minh từng ra quân rất rầm rộ, quy định chế tài phạt đến 20 triệu đồng nếu không phân loại nhưng vẫn không thành công. Người dân Hà Nội cũng từng phân loại tại nhà nhưng mang ra đến nơi tập kết lại đổ ụp vào một chỗ”, TS Hoàng Dương Tùng nói.

Theo ông, phân loại rác tại nguồn là việc bắt buộc phải làm. Vì đây là việc không dễ nên Hà Nội cần phải làm cẩn thận, đồng bộ, không chỉ từ người dân mà cả các đơn vị thu gom, xử lý.

Cùng với đó, phải tổ chức ngay việc thu tiền xử lý rác. Từ trước tới nay, việc xử lý rác thải đang được Nhà nước bao cấp hoàn toàn, chỉ thu 6.000 đồng/người/tháng phí thu gom rác. 

“Người gây ô nhiễm phải trả tiền cho rác thải của mình, từ đó họ mới có ý thức hạn chế rác, có trách nhiệm với việc thải rác”, ông Tùng nói.

Về việc này, Phó Tổng cục Môi trường Hoàng Văn Thức cũng cho biết, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã bổ sung quy định vào Luật Bảo vệ môi trường sửa đổi đang trình Quốc hội thông qua. 

Cũng theo ông Tùng, Nhà nước chưa có chính sách cụ thể trong việc ưu đãi các doanh nghiệp đầu tư công nghệ đốt rác thu hồi năng lượng. Tất cả mới chỉ là lời hứa, còn ưu đãi cụ thể như thế nào, bán điện đốt từ rác ra sao đều chưa có. 

Hà Nội đang hy vọng khi Nhà máy Điện rác Sóc Sơn đi vào hoạt động sẽ giải quyết được cơ bản vấn đề về xử lý rác thải cho Thủ đô. Đây cũng là khẳng định của Phó Tổng cục Môi trường Hoàng Văn Thức trong cuộc họp báo tại Bộ Tài nguyên và Môi trường ngày 20-7. 

Tuy nhiên, theo ông Hoàng Dương Tùng, để tránh những vấn đề phát sinh khi nhà máy đi vào hoạt động, cần có sự giám sát ngay trong quá trình xây dựng, nghiệm thu công trình, theo đúng đánh giá tác động môi trường. Phải tính toán, đo đạc lượng khí thải do đốt rác và công khai số liệu quan trắc về Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Nội để người dân sống gần khu vực được biết. Không để xảy ra tình trạng đã ô nhiễm mùi, ô nhiễm nguồn nước và giờ thêm cả ô nhiễm không khí vì rác thải.

Vấn đề bãi rác Nam Sơn có thể được giải quyết trong thời gian tới nhưng liệu có những chuyện Nam Sơn tiếp theo hay không? Bao giờ Thủ đô của cả nước mới đuổi kịp các địa phương đã hạ thành công tỷ lệ rác thải chôn lấp xuống 43% như Đồng Nai? Thành phố hơn chín triệu dân vẫn đang chưa có câu giải đáp trọn vẹn./.

PV (T/H)