Vấn đề an ninh nguồn nước cho Đồng bằng sông Cửu Long

Theo dõi MTĐT trên

Đồng bằng sông Cửu Long (Ảnh minh hoạ).

Thời gian qua, do tác động của biến đổi khí hậu và ảnh hưởng nguồn nước từ thượng nguồn sông MeKong, cũng như hoạt động nội tại, đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL)  đã và đang đứng trước những khó khăn, tổn thất nhất định.

Thực tế cho thấy, trong 5 năm gần đây, ĐBSCL đã xảy ra 2 đợt xâm nhập mặn lịch sử vào mùa khô năm 2015 - 2016 và 2019 - 2020 đã làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất và đời sống dân sinh. Hạn mặn đã làm 58.400 ha lúa bị thiệt hại, 25.120 ha cây ăn trái, 96.000 hộ dân gặp khó khăn về nước sinh hoạt, gây sụt lún nghiêm trọng nhiều tuyến đê, đường giao thông, tổng thiệt hại ước tính trên 3.000 tỷ đồng. Khi đó, 6/13 tỉnh, thành thuộc ĐBSCL buộc phải công bố tình huống khẩn cấp do hạn mặn.

Trữ nước ngọt cho ĐBSCL là điều rất cần thiết.

PGS. TS. Nguyễn Hiếu Trung, Viện trưởng Viện Nghiên cứu biến đổi khí hậu - Trường Đại học Cần Thơ cho biết, ĐBSCL đang rơi vào thế bị động cả trước những hiện tượng thời tiết cực đoan lẫn những tác động mạnh mẽ của việc tích nước ở thượng nguồn. Điều này khiến cho việc đưa ra các giải pháp ứng phó gặp rất nhiều khó khăn. Để chủ động về nguồn nước, việc trữ nước ngọt cho ĐBSCL là điều rất cần thiết.

Theo PGS. TS. Nguyễn Hiếu Trung, đối với vùng tứ giác Long Xuyên và Đồng Tháp Mười, các vùng ven sông, cần trữ nước lũ vào các vùng trũng thấp, ao hồ và kênh rạch. Đối với vùng ven biển và bán đảo Cà Mau, trong suốt mùa lũ, bên cạnh trữ nước lũ, việc trữ nước mưa cũng rất quan trọng vì nếu lũ không về thì vẫn có nước sử dụng.

Cân đối lại nhu cầu nguồn nước

Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Nguyễn Xuân Cường cho biết: Quá trình phát triển kinh tế và khai thác tài nguyên nước ngầm, cát sỏi không đúng quy hoạch; cùng với tác động của đập thuỷ điện ở 5 nước thượng nguồn dẫn đến hậu quả khốc liệt. Trước tình hình đó, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 120/NQ-CP về phát triển bền vững Đồng bằng sông Cửu Long thích ứng với biến đổi khí hậu. Nghị quyết số 120 đã bao gồm các giải pháp trên cơ sở tích hợp của các ngành vào kế hoạch chung và kịch bản phát triển tổng thể của 13 tỉnh ĐBSCL.

Riêng ngành nông nghiệp, Chính phủ giao xây dựng Đề án Phát triển tái cơ cấu nông nghiệp theo hướng mới; xây dựng đề án phát triển hệ thống thủy lợi, thích ứng với cơ cấu sản xuất mới; rà soát, đánh giá, xây dựng đề án để thích ứng và xử lý vấn đề sạt lở đối với bờ biển ĐBSCL; xây dựng một đề án tổng thể về phát triển giống cho 3 nhóm thủy sản, trái cây và lúa gạo…

Tinh thần chung là xây trục sản xuất mới cân đối lại nhu cầu nguồn nước. Nếu trước kia, ĐBSCL dựa vào nguồn nước để ưu tiên cho lúa, thủy sản, trái cây thì giờ xoay trục lại, xác định thủy sản là ưu tiên hàng đầu. “Như vậy, cần cân đối lại nhu cầu nguồn nước để 3 vùng thượng nguồn, trung, vùng ven biển thích ứng với cơ cấu chung. Vừa thích ứng để có không gian phát triển đối tượng sản xuất vừa thích ứng với thị trường thế giới”, Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường nhấn mạnh.

Cân bằng tổng thể nhóm giải pháp công trình

Vẫn theo báo cáo của Bộ NN&PTNT, năm 2019, dù các cơ quan đã sớm chủ động kế hoạch ứng phó; song năm 2020 khi mốc lịch sử mới về độ hạn mặn được thiết lập, chúng ta phải dùng đến nội hàm “kiệt”. Chính sự “kiệt” này đã ảnh hưởng đến cả hệ sinh thái nói chung và đời sống nói riêng. Do đó, các địa phương cần lấy đây là mốc hạn mặn mới để tính toán bài toán cân đối cho từng tỉnh ở ĐBSCL.

Không chỉ cấp chính quyền, bà con nhân dân, từng xã, từng huyện cũng cần biết tự cân đối nguồn nước. Đặc biệt, cân bằng tổng thể các nhóm giải pháp công trình của Nhà nước và tỉnh. Doanh nghiệp cũng phải vào cuộc bằng thiết chế mới, cung cấp nhóm sản phẩm mới.

Nhấn mạnh giải pháp thiết kế công trình phải gắn giữa thiết kế cứng và thiết kế mềm, Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường đề nghị, các địa phương tận dụng nguồn tài nguyên một cách phù hợp, không ảnh hưởng đến môi trường mà vẫn tích cực phục vụ cho sản xuất. Với những giải pháp về công trình gắn giải pháp mềm là bờ sông, bờ biển; tương lai vừa kè, vừa gắn với phát triển hệ thống thảm thực vật rừng nước mặn, có như vậy, mới đáp ứng được yêu cầu.

Ngoài ra, theo nhiều chuyên gia, các nhà khoa học cho rằng, để đảm bảo an ninh nguồn nước, ĐBSCL cần lấy phương châm tự chủ là chính. Trong đó, tập trung tăng cường khả năng phát triển và bảo vệ nguồn nước ngọt, kiểm soát mặn, kiểm soát xả thải./.

PV(t/h)