Đờn ca tài tử là gì? Nguồn gốc và đặc điểm của loại hình nghệ thuật này

Theo dõi MTĐT trên

Đờn ca tài tử - một nét văn hóa dân gian đặc trưng của miền Nam Việt Nam. Vậy đờn ca tài tử là gì? Tại sao lại được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại?

Đờn ca tài tử là một trong những loại hình nghệ thuật dân gian truyền thống của miền Nam Việt Nam. Với những giai điệu và giai điệu đặc trưng, đờn ca tài tử đã được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại vào năm 2013.

Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ về nguồn gốc và đặc điểm của loại hình nghệ thuật này. Vì thế, trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu và khám phá về đờn ca tài tử, từ lịch sử hình thành của loại hình nghệ thuật nổi tiếng này

Đờn ca tài tử là gì ?

Đờn ca tài tử là một loại hình nghệ thuật truyền thống phổ biến tại miền Nam Việt Nam. Bao gồm sự kết hợp giữa âm nhạc và ca hát, thường được thể hiện bằng các cây đàn truyền thống như đàn đáy, đàn tranh, đàn nguyệt, đàn kìm và đàn tranh bầu.

Nghệ thuật đờn ca tài tử thường được trình diễn trong các dịp lễ hội, tiệc cưới hoặc các cuộc gặp gỡ thân mật. Âm nhạc của nó mang đậm nét đặc trưng của dân ca Nam Bộ, kết hợp giữa nhịp điệu nhanh, chậm và pha trộn giữa âm thanh độc đáo từ các loại đàn khác nhau.

Đờn ca tài tử có ảnh hưởng tới 21 tỉnh thành phía Nam. Nó bắt nguồn từ sự kết hợp giữa loại nhạc lễ Nhã nhạc cung đình Huế và văn học dân gian từ cuối thế kỷ 19. Được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, đờn ca tài tử vẫn được nhiều người yêu thích và trình diễn thường xuyên cho đến ngày nay.

Đờn ca tài tử được gọi là "Southern amateur music" trong tiếng Anh và đang phát triển mạnh tại các cộng đồng người Việt ở nước ngoài. Tuy nhiên, việc dịch chính xác tiếng Anh cho đờn ca tài tử là vô cùng khó khăn, do nguồn từ tiếng Anh không đa dạng và có nhiều từ không thể dịch sang tiếng Việt. Do đó, chúng ta vẫn có thể sử dụng thuật ngữ "đờn ca tài tử Nam Bộ" để giải thích cho các người nước ngoài. Tuy nhiên, để hiểu rõ hơn về nghệ thuật này, chúng ta nên tìm hiểu về nguồn gốc và đặc điểm của nó.

Nguồn gốc của đờn ca tài tử Nam Bộ

Nguồn gốc của đờn ca tài tử Nam Bộ liên quan đến Nhã nhạc cung đình Huế và xuất phát từ Trung Bộ vào cuối thế kỷ 19. Sau khi Kinh đô Huế bị sát thủ vào năm 1885, nhiều người đã lánh nạn về phía Nam và kết hợp nhã nhạc cung đình Huế với các yếu tố dân ca phía Nam để tạo ra đờn ca tài tử.

Được sáng lập bởi 3 người, nghệ thuật này đã được cải biên và sáng tạo để phù hợp với hoàn cảnh biểu diễn. Tên gọi "đờn ca tài tử Nam Bộ" xuất phát từ nhạc tài tử Nam Bộ có 5 nốt chính và các bản ca có sẵn người sáng tác chỉ cần cải biên từ ngữ cho phù hợp với bản nhạc.

Đặc điểm của đờn ca tài tử là gì ? Nhạc cụ đờn ca tài tử

Đờn ca tài tử Nam Bộ sử dụng các nhạc cụ truyền thống như đàn kìm, đàn tranh, đàn tỳ bà, đàn tam và thường được trình bày bằng song tấu, tam tấu hoặc hoà tấu. Ống sáo cũng có thể được sử dụng. Dàn nhạc thường ngồi cùng một chỗ để thể hiện tài năng và phong cách điệu nghệ của mình. Ngoài những nhạc cụ truyền thống, đàn ca tài tử Nam Bộ cũng đã du nhập và phát triển bằng việc sử dụng các nhạc cụ khác như đàn guitar phím lõm, violin và guitar Hawaii.

Trang phục đờn ca tài tử Nam Bộ

Nghệ thuật đờn ca tài tử Nam Bộ mang tính dân dã, vì vậy trong các buổi biểu diễn hàng ngày, các nghệ sĩ thường mặc chính thường phục. Trong khi đó, khi biểu diễn chuyên nghiệp hoặc tại đình, miếu, đền, trên sân khấu, họ mới mặc trang phục. Trang phục đơn giản của họ chỉ gồm áo dài truyền thống.

Biểu diễn nghệ thuật đờn ca tài tử Nam Bộ

Đờn ca tài tử thường biểu diễn theo nhóm, với 5 nhạc cụ chính là đàn tranh, tỳ bà, kìm, đàn cò và đàn tam kết hợp với sáo bảy lỗ.

Người hát chính có thể là nam hoặc nữ và hiện nay, biểu diễn không chỉ diễn ra trong dịp đặc biệt mà còn theo yêu cầu của khách du lịch, trong các lễ hội hoặc ngẫu hứng.

Được trình diễn trên nhiều nơi, từ sân khấu đến bóng mát của cây, trên thuyền, hay trong đêm trăng sáng, sân đình, chùa,... Trang phục biểu diễn đơn giản, thường mặc chính thường phục cho gần gũi, và chỉ mặc trang phục trang trọng trong các sự kiện chuyên nghiệp hoặc tôn giáo.

Phạm vi hoạt động của đờn ca tài tử

Đờn ca tài tử Nam Bộ được phát triển rộng khắp 21 tỉnh thành phía Nam Việt Nam, bao gồm An Giang, Bà Rịa - Vũng Tàu, Bạc Liêu, Bến Tre, Bình Dương, Bình Phước, Bình Thuận, Cà Mau, Cần Thơ, Đồng Nai, Đồng Tháp, Hậu Giang, TP Hồ Chí Minh, Kiên Giang, Long An, Ninh Thuận, Sóc Trăng, Tây Ninh, Tiền Giang, Trà Vinh và Vĩnh Long. Trong số này, Bạc Liêu, Bình Dương, Tiền Giang và TP Hồ Chí Minh là nơi nổi tiếng với đờn ca tài tử. Nghệ thuật này hiếm khi được trình diễn ở miền Bắc. Để giữ gìn và phục vụ khách du lịch, nhiều câu lạc bộ đã được thành lập để tập hợp các ban nhạc đờn ca tài tử.

Hệ thống bài hát đờn ca tài tử Nam Bộ

Hiện nay, hệ thống bài đờn ca tài tử rất đa dạng, bao gồm 20 bài quan trọng như 6 Bắc, 3 Nam, 4 oán, và 7 bài nhạc lễ. Để thuộc hết được tổ này và nhiều bài lý, ngâm và ngự trong đờn ca tài tử, sẽ tốn rất nhiều thời gian và công sức. Người hát còn phải tạo ra những cách luyến riêng để tạo điểm nhấn cá nhân khi trình diễn những bài này, dựa vào đàn để hát tốt.

Ý nghĩa của đờn ca tài tử là gì?

Đờn ca tài tử Nam Bộ thể hiện sự giản dị, gần gũi với người dân và thường ca ngợi vẻ đẹp của cuộc sống xung quanh bằng những bài ca được lấy cảm hứng từ văn học nghệ thuật dân tộc. Sự kết hợp hoàn hảo giữa nhạc cụ dân gian và tiếng hát tạo ra ý nghĩa nghệ thuật to lớn cho đờn ca tài tử.

Ý nghĩa của đờn ca tài tử trong cuộc sống

Nghệ thuật đờn ca tài tử Nam Bộ từ lâu đã trở thành một phần tinh thần của cộng đồng, giúp mọi người gắn kết, tâm sự và cảm nhận cuộc sống thông qua những bản nhạc đầy ý nghĩa. Điều đặc biệt là đờn ca tài tử còn là nguồn động lực tinh thần trong lao động và cuộc sống hàng ngày, gắn bó mãi mãi với người dân Nam Bộ qua nhiều thế hệ.

Ý nghĩa đờn ca tài tử trong nghệ thuật nước nhà

Nghệ thuật đờn ca tài tử Nam Bộ là một di sản văn hoá phi vật thể quan trọng và đã gắn bó với người dân miền Tây trong hơn một thế kỷ qua. Đóng góp của đờn ca không chỉ là các tác phẩm mà còn là tình cảm mến mộ của người dân Việt và du khách quốc tế đối với nghệ thuật này.

Một số tác phẩm nghệ thuật đờn ca tài tử tiêu biểu Dạ Cổ Hoài Lang

Bài ca Dạ cổ do cố nhạc sĩ Cao Văn Lầu sáng tác, lấy cảm hứng từ tâm sự người vợ nhớ chồng lúc về đêm, đã trở thành bài vọng cổ đầu tiên và là một tác phẩm tiêu biểu trong đờn ca tài tử Nam Bộ. Hiện nay, bài ca này vẫn được biểu diễn rất nhiều trên các sân khấu lớn.

Bình bán vắn

Bình bán vắn là một trong những bài đờn ca tài tử Nam Bộ đặc trưng với những câu chữ và nhạc nhịp rút gắn khá phổ biến trong giới tài tử nói chung. Bài ca này có tính chất vui nhộn, màu sắc tươi tắn và trữ tình, và được sử dụng rộng rãi trước năm 1975.

Kim Tiền Huế

Bài ca Kim Tiền Huế là một trong những tác phẩm đặc trưng của nghệ thuật đờn ca tài tử Nam Bộ với nét đặc sắc của vùng đất Huế. Thường được trình diễn kết hợp với hai bài ca khác là Lưu Thuỷ Đoản và Bình Bán Vắn để tạo thành bộ ba Lưu - Bình - Kim. Hãy xem video dưới đây để thưởng thức ca khúc này.

Nghệ sĩ đờn ca tài tử nổi tiếng Cao Văn Lầu

Cao Văn Lầu, còn được biết đến với tên gọi "Sáu Lầu", là một trong những nhạc sĩ và nghệ sĩ nổi tiếng trong nghệ thuật đờn ca tài tử Nam Bộ. Ông bắt đầu sự nghiệp diễn hát từ năm 1912 với bài hát đầu tiên là "Tứ đại oán Bùi Kiệm thi rớt". Nhiều tác phẩm nổi bật của ông như "Chinh phụ vọng chinh phu", "Dạ cổ hoài lang",... đã trở thành biểu tượng của nghệ thuật đờn ca tài tử Nam Bộ.

Trần Văn Khê

Trần Văn Khê là một nhạc sĩ và nhà văn nổi tiếng, ông đã có đóng góp to lớn trong việc quảng bá âm nhạc và văn hoá Việt Nam tới cộng đồng quốc tế. Ngoài đờn ca tài tử, ông còn nghiên cứu và giảng dạy về nhiều loại nhạc khác của dân tộc Việt Nam. Trong suốt cuộc đời của mình, ông đã diễn thuyết và giảng dạy về âm nhạc tại hơn 67 quốc gia trên thế giới. Nhiều giải thưởng đã được trao cho nhạc sĩ Trần Văn Khê để vinh danh đóng góp của ông cho nghệ thuật và văn hoá Việt Nam

H.Hà (T/h)