Sụt giảm dân số là một trong những thách thức lớn nhất của nước Nga

Vĩnh Hải - Thứ năm, 26/10/2023 16:30 (GMT+7)

Cơ quan thống kê nhà nước Nga Rosstat mới đây đã đưa ra báo cáo thứ hai dự đoán rằng dân số nước này sẽ tiếp tục giảm và giảm hơn 7 triệu người vào năm 2046.

Thực trạng và hệ luỵ từ tình trạng sụt giảm dân số

Báo cáo đầu tiên của Rosstat được đưa ra vào cuối tháng 9 với ước tính rằng dân số Nga sẽ tiếp tục giảm đáng kể trong những năm tới.

Báo cáo cho biết dân số Nga sẽ giảm 3 triệu người vào năm 2030. Theo Paul Goble, một chuyên gia lâu năm về các vấn đề sắc tộc và tôn giáo ở Á-Âu, cả hai dự báo của Rosstat đều cho thấy sự suy giảm nhân khẩu học của Nga - được các chuyên gia dự đoán từ lâu - sẽ sâu sắc hơn, kéo dài hơn và gây tổn hại nhiều hơn những gì Điện Kremlin dự kiến.

Năm 2019, Liên hợp quốc đã công bố một đánh giá cho thấy dân số Nga có thể giảm một nửa vào năm 2100. Điều này sẽ dẫn đến nhiều vấn đề, như một số khu vực biên giới trở nên thiếu dân số. Sự suy giảm này sẽ đe dọa sự thống trị của người dân tộc Nga, vì xu hướng nhân khẩu học của người Nga còn tệ hơn so với nhiều nhóm không phải người Nga, đặc biệt là các nhóm Hồi giáo.

tm-img-alt — Nước Nga đang đối mặt với tình trạng dân số suy giảm. Ảnh: RIA Novosti

Sự suy giảm dân số của Nga thể hiện ở nhiều chỉ số: sự giảm tuổi thọ, sự gia tăng tỷ lệ tử vong, trong khi tỷ lệ sinh thấp. Trong giai đoạn từ tháng 12-2020 đến 11-2021, tỷ lệ tử vong đã vượt quá 2,4 triệu người và dân số giảm hơn 800.000 người, tăng hơn 72%, so với cùng kỳ năm 2020. Sự suy giảm dân số ở Nga vào năm 2020 tăng hơn gấp đôi, từ 316.200 người vào năm 2019 lên 688.700 người. Các chỉ số này đang ở mức cao nhất kể từ năm 2005, khi mức suy giảm dân số tự nhiên là 846.600 người. Tỷ lệ tử vong cao chủ yếu do ảnh hưởng bởi đại dịch COVID-19.

Một yếu tố quan trọng ảnh hưởng tới tốc độ tăng trưởng dân số là tỷ lệ sinh. Tỷ lệ sinh của Nga đang ở mức thấp.Trong 10 tháng đầu năm 2020, Nga có 1,068 triệu trẻ em được sinh ra, ít hơn khoảng 60.000 so với cùng kỳ năm 2019. Trong 10 tháng đầu năm 2021, khoảng 1,05 triệu trẻ em được sinh ra ở Nga, thấp hơn 1,8% so với cùng kỳ năm 2020.

Dân số thấp hơn đáng kể sẽ ngày càng hạn chế khả năng mở rộng nền kinh tế của Moskva. Những dự đoán dài hạn như vậy có thể sai, nhưng ít nhất, chúng gây áp lực mới lên Điện Kremlin để thực hiện các bước cần thiết nhằm tăng tỷ lệ sinh và giảm tỷ lệ tử vong.

Giải quyết vấn đề khủng hoảng dân cư đang trở thành một trong những nhiệm vụ quan trọng nhất trong chính sách đối nội mà Nga phải đối mặt. Bởi vấn đề này là một đòn giáng mạnh vào nền kinh tế - xã hội của đất nước.

Dân số Nga giảm kỷ lục đã trở thành một trong những thách thức chính đối với Nga, kéo theo những hậu quả vô cùng bất lợi cho nền kinh tế trong dài hạn. Dân số giảm chắc chắn dẫn đến thiếu hụt nguồn lực lao động, giảm năng suất lao động. Để bù đắp Nga nới lỏng chính sách nhập cư, tuy nhiên hầu hết người di cư là lao động phổ thông, không có trình độ cao. Nga cũng không thể nhập cư ồ ạt bởi dẫn đến hệ quả bản sắc dân tộc bị mai một.

Một trong những hậu quả của suy giảm dân số là giảm sự cạnh tranh về giáo dục ở các khu vực của Nga. Chất lượng đầu vào có phần giảm xuống. Gần đây ở Nga có xu hướng bằng lòng với giáo dục trung cấp nghề thay vì lựa chọn các cơ sở giáo dục đại học. Đó là những rủi ro về văn hóa - xã hội.

Sự sụt giảm dân số dẫn đến nhu cầu trong nước trên nhiều lĩnh vực từ nhu cầu sản xuất, tiêu dùng đến nhu cầu bất động sản… đều giảm, kéo tốc độ xây dựng và phát triển của tất cả các lĩnh vực liên quan của nền kinh tế giảm. Trong điều kiện đó, Nga khó có thể đạt được tốc độ tăng trưởng GDP cao hơn mức trung bình thế giới và trở thành một trong những nền kinh tế phát triển nhất thế giới.

Nhiều nguyên nhân khiến tỉ lệ sinh thấp

Tỷ lệ sinh thấp tại Nga do nhiều nguyên nhân khác nhau. Thứ nhất, đó là tỷ lệ phụ nữ Nga ở độ tuổi sinh đẻ rất thấp. Số lượng phụ nữ trong độ tuổi 20-30 ở Nga đang giảm dần. Đây là hậu quả của cuộc khủng hoảng nhân khẩu học những năm 90 do tình trạng nghèo đói, thiếu thốn sau khi Liên Xô sụp đổ. Thứ hai, đó là xu hướng không muốn sinh con của giới trẻ. Theo các cuộc thăm dò khác nhau, gần một nửa số người Nga từ chối sinh con và lý do phổ biến nhất là vấn đề kinh tế. Một số yếu tố khác bao gồm xu hướng sinh con muộn, điều này làm giảm khả năng sinh con thứ hai và thứ ba; ảnh hưởng của đại dịch COVID-19; ngày có càng nhiều người trẻ muốn tập trung và đầu tư cho tài chính và sự nghiệp thay vì con cái.

Cuộc xung đột với Ukraine cũng đe dọa gây ra các vấn đề liên quan đến suy thoái kinh tế dài hạn bao gồm tỷ lệ thất nghiệp cao hơn, các điều kiện không thuận lợi cho thanh niên tham gia lực lượng lao động, gia tăng bất bình đẳng, mức sống thấp hơn, mức thuế thấp hơn cùng với chi phí chăm sóc sức khỏe và phúc lợi cao hơn. Đây đều là những yếu tố bất lợi đối với mục tiêu tăng dân số.

Bên cạnh đó, suy thoái kinh tế sẽ khiến dòng người từ Trung Á và Nam Caucasus di cư đến Nga để làm việc sẽ chậm hơn. Những luồng di cư này là một phần quan trọng cho sự phát triển kinh tế và gia tăng dân số của Nga. Trên thực tế, Nga cũng có chính sách thu hút người nhập cư như một giải pháp cho tình trạng suy giảm dân số.

Hai dự báo mới của Rosstat có thể giúp thay đổi những quan điểm chính trị này. Những dự báo được đưa ra vào thời điểm các nhà nhân khẩu học độc lập của Nga cho biết tỷ lệ sinh sẻ trở nên tồi tệ nhất trong nhiều thập kỷ vào cuối năm 2023 và đầu năm 2024. Ngoài ra, sự suy giảm đối với quy mô dân số có tác động đối với vấn đề về lực lượng lao động và nguồn lực để bổ sung cho các đơn vị quân sự ngày càng trở nên nghiêm trọng.

Những nỗ lực của Chính phủ

Để đối phó cuộc khủng hoảng nhân khẩu học, Nga đưa ra nhiều biện pháp và chính sách trong ngắn và dài hạn. Năm 2019, Nga đã khởi động một dự án quốc gia về "Nhân khẩu học" kéo dài 5 năm. Các mục tiêu chính của dự án là tăng tuổi thọ, cải thiện sức khỏe của người dân và hỗ trợ tỷ lệ sinh và việc làm cho phụ nữ có con. Nga dự kiến chi từ ngân sách liên bang khoảng 1,6 nghìn tỷ rúp (2,3 tỷ USD) cho dự án này.

Nga cũng tăng các khoản trợ cấp cho các gia đình khi có thành viên mới. Từ 01/01/2021, khoản trợ cấp tăng 3,7%, lên tới 484.000 rúp (gần 7.000 USD) cho sinh con đầu lòng hoặc nhận con nuôi thứ nhất (năm 2020 là gần 467 nghìn rúp). Khi sinh con hoặc nhận con nuôi thứ hai, số tiền trợ cấp tăng lên hơn 22.000 USD. Số tiền trợ cấp cũng tăng lên khi sinh các con tiếp theo. Nhờ các biện pháp hỗ trợ này, kể từ năm 2007 đến nay có 2,5 - 3 triệu trẻ em là con thứ được sinh ra.

Bên cạnh các biện pháp trên, Nga cũng có chính sách thu hút người nhập cư. Bộ Nội vụ Nga cho biết số lượng công dân nước ngoài đăng ký tại Liên bang Nga đã tăng lên. Năm 2020, có hơn 8,3 triệu người nhập cư. Mặc dù ảnh hưởng bởi đại dịch COVID-19, song năm 2021 số người nhập cư tiếp tục tăng thêm 2,3 triệu người và đạt hơn 10,6 triệu người. Số lượng công dân nước ngoài được nhập quốc tịch Nga cũng tăng lên, từ hơn 504.000 người trong 10 tháng năm 2020 lên hơn 609.000 người cùng kỳ năm 2021.

Cùng với đó, chính phủ Nga triển khai chính sách phát triển kinh tế - xã hội nhằm nâng cao mức sống, phúc lợi xã hội cho người dân, như miễn học phí cho trẻ em là công dân Nga đến năm 18 tuổi, tiếp cận dịch vụ y tế miễn phí, xây dựng mới và nâng cấp cơ sở vật chất các cơ sở giáo dục, đặc biệt là giáo dục mầm non, cũng như nhiều các biện pháp hỗ trợ khác.

Trước đó vào năm 2018, Chính phủ Nga đã quyết định dành hơn 200 tỷ Ruble (khoảng 3,2 tỷ USD) trong vòng 3 năm để hỗ trợ các gia đình sinh con ngay từ đứa trẻ đầu tiên. Hội đồng Liên bang Nga cũng đang xem xét dự luật mới đối với gia đình đông con, nhằm kích thích tăng trưởng dân số.

Theo ông Yuri Krupnov - Chủ tịch Hội đồng giám sát Viện Dân số, Di cư và Phát triển khu vực chia sẻ: “Nếu như trong vòng 20 năm tới, số lượng các gia đình đông con ở Nga không thể tăng lên 7 lần - một con số khổng lồ, dân số Nga sẽ suy giảm rõ rệt. Cách duy nhất để thoát khỏi nguy cơ này là khôi phục truyền thống "sùng bái đại gia đình".

"Sùng bái đại gia đình" - điều này có nghĩa là tối đa 1/2 gia đình tại Nga phải có từ 3 con. Theo các chuyên gia, bên cạnh các biện pháp hỗ trợ sinh đẻ hiện nay, Nga cần phải kết hợp nhiều chính sách kinh tế, xã hội nhằm mục tiêu cải thiện quy mô dân số.

Có một câu khẩu hiệu mới của nước Nga là "Gia đình lớn, đất nước mạnh". Cùng với khẩu hiệu này, nhiều chính sách đồng bộ đang được triển khai nhằm khuyến khích và hỗ trợ các gia đình đông con, với mục tiêu ngăn chặn đà suy giảm dân số trong vòng một thập kỷ tới.