Phú Yên: Đón nhận Bằng xếp hạng di tích quốc gia Danh lam thắng cảnh Đập Đồng Cam
Ngày 29/1/2023, tại xã Hòa Hội, huyện Phú Hòa (khu vực đầu mối Đập Đồng Cam), UBND tỉnh Phú Yên tổ chức Lễ đón nhận Bằng xếp hạng di tích quốc gia Danh lam thắng cảnh Đập Đồng Cam.
Công trình Đập Đồng Cam nằm trên sông Ba thuộc thôn Phong Hậu, xã Hòa Hội, huyện Phú Hòa (phía bờ Bắc) và thôn Thành An thuộc xã Sơn Thành Đông, huyện Tây Hòa (phía bờ Nam).
Từ lúc hình thành ý tưởng cho đến khi hoàn thành công trình này kéo dài trong khoảng 40 năm, trong đó thời gian xây dựng kéo dài gần 10 năm (khởi công xây dựng vào năm 1924 và được khánh thành vào ngày 7/9/1932).
Khi có hệ thống thủy nông Đồng Cam, toàn bộ sản xuất nông nghiệp ở đồng bằng Tuy Hòa có bước phát triển nhảy vọt. Từ một vùng đồng bằng chỉ sản xuất một vụ bấp bênh trở thành một vùng đồng bằng trù phú với 2 - 3 vụ lúa, năng suất cao, đem lại đời sống ấm no, hạnh phúc cho người dân Phú Yên.
Thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp, chính nhờ công trình này, đồng bằng Tuy Hoà được ví như “dạ dày kháng chiến” của vùng tự do Nam Trung bộ và Tây Nguyên. Thực dân Pháp đã dùng nhiều thủ đoạn để phá hủy hệ thống thủy nông này nhưng quân và dân Phú Yên đã anh dũng “bẻ gãy” cuộc càn quét quy mô của địch tạo nên trận Sông Ba - Trường Lạc nổi tiếng; bảo vệ vững chắc đập đầu mối Đồng Cam và các công trình xung yếu.
Từ lâu, hệ thống thuỷ nông Đồng Cam đã được xem là “mạch sống quê hương” ăn sâu vào ký ức của người dân ở Phú Yên.
Đến nay, Đập Đồng Cam vẫn được xem là hình mẫu về kỹ thuật xây dựng công trình thuỷ nông phục vụ sản xuất nông nghiệp. Không chỉ thế, Đập Đồng Cam là một danh lam thắng cảnh nổi bật trên sông Ba. Những yếu tố tự nhiên trên đây đã làm cho khu vực đập Đồng Cam là một trong những nơi có phong cảnh thiên nhiên hữu tình, hấp dẫn của Phú Yên.
Đã thành truyền thống, ngày mùng 8 tháng Giêng âm lịch hằng năm, hàng vạn người nô nức về dâng hương, tham gia lễ hội Đập Đồng Cam để tôn vinh, tưởng nhớ những người đã góp công sức, xương máu để xây dựng nên công trình này, thể hiện đạo lý "uống nước nhớ nguồn".
Với những giá trị lịch sử, văn hóa và cảnh quan thiên nhiên vô cùng ý nghĩa đó, Đập Đồng Cam đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng là di tích quốc gia danh lam thắng cảnh tại Quyết định số 2085 ngày 5/9/2022.
Tại buổi lễ, ông Tạ Anh Tuấn, Chủ tịch UBND tỉnh Phú Yên yêu cầu các đơn vị quản lý Đập Đồng Cam và chính quyền các địa phương bảo vệ, gìn giữ lâu dài các giá trị vật chất và tinh thần của di tích. Công trình này vừa đáp ứng nhu cầu tưới tiêu cho đồng bằng lúa Tuy Hòa, vừa đáp ứng nhu cầu tham quan du lịch cho người dân. Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tăng cường giới thiệu giá trị di tích trên các phương tiện truyền thông, tạo nên một địa chỉ tham quan du lịch hấp dẫn, ý nghĩa, để lại ấn tượng tốt đẹp đối với du khách gần xa…
Nhân dịp này, Công ty TNHH Một thành viên Thủy nông Đồng Cam (đơn vị quản lý, vận hành Đập Đồng Cam) đã tổ chức lễ mở nước phục vụ tưới cho sản xuất vụ Đông Xuân. Năm nay, hệ thống các công trình thủy lợi do công ty quản lý đảm bảo tưới hơn 18.000 ha lúa, mía, sắn...
Đập Đồng Cam là công trình thủy lợi lớn nhất ở Phú Yên. Từ những năm 1914-1918, người Pháp đã định hướng xây dựng hệ thống thủy lợi để tưới tiêu cho gần 20.000 ha đất sản xuất nông nghiệp ở đôi bờ châu thổ hạ lưu sông Ba.
Theo đó, nhiều đoàn kỹ sư của Pháp tiến hành khảo sát lưu vực sông Ba, đến năm 1920 kỹ sư trưởng Lefevre cùng kỹ sư cộng sự Nordey tiếp tục nghiên cứu công trình thủy lợi đập Đồng Cam, nhưng 3 năm sau đó, đề án xây dựng công trình này mới được Toàn quyền Đông Dương chấp thuận vào ngày 30/11/1923.
Với chiều dài 688m, đập Đồng Cam xây dựng chắn ngang sông Ba giữa hai dãy núi Trù Cát và Qui Hậu do các kỹ sư Fargues, Machefaux, Carrez chỉ huy thi công trong 8 năm (1924-1932). Phía hạ lưu đập Đồng Cam là hai hệ thống kênh dẫn nước ở phía hữu ngạn dài 36km và phía tả ngạn dài 32km với hơn 2.500 hạng mục xây lắp cầu, cống...
Với quy mô xây dựng và kiến trúc độc đáo cùng với phong cảnh sơn thủy hữu tình, đập Đồng Cam không chỉ là công trình thủy lợi lớn, có giá trị thẩm mỹ lẫn kỹ thuật rất cao, mà còn có tầm quan trọng về kinh tế, lịch sử.
