10 năm thảm họa Fukushima: Người Nhật ám ảnh với năng lượng hạt nhân

Theo dõi MTĐT trên

Có nhiều bằng chứng cho thấy các yếu tố con người như sai sót của người vận hành và văn hóa an toàn kém đóng vai trò quan trọng dẫn tới thảm họa nhà máy điện hạt nhân Fukushima tại Nhật Bản năm 2011.

Nhật Bản hiện đang tranh cãi lần nữa về vai trò của năng lượng hạt nhân trong các nguồn năng lượng hỗn hợp của nước này, khi đất nước nghèo tài nguyên này đặt mục tiêu đạt mức trung hòa carbon vào năm 2050 để hạn chế sự ấm lên toàn cầu, theo Hãng tin Reuters ngày 8/3.

Thảm họa kép đối với nhà máy điện hạt nhân

Tuy nhiên, một khảo sát mới đây của Đài truyền hình NHK cho thấy 85% công chúng Nhật lo lắng về các tai nạn hạt nhân. Một khảo sát toàn quốc hồi tháng 2-2021 của báo Asahi cũng tiết lộ 53% người tham gia khảo sát phản đối việc tái khởi động các lò phản ứng hạt nhân, so với 32% ủng hộ. Riêng tại Fukushima, chỉ 16% ủng hộ việc khởi động lại chúng.

Trận động đất 9 độ Richter ngày 11/3/2011 gây ra đợt sóng thần quét qua khu vực ven biển phía đông bắc Nhật Bản, đã khiến gần 20.000 người thiệt mạng hoặc mất tích và làm tê liệt Nhà máy điện hạt nhân Fukushima Daiichi.

Chính phủ Nhật Bản đã chi khoảng 300 tỉ USD để tái thiết vùng Tohoku bị tàn phá nặng nề sau thảm họa này. Tuy nhiên, các khu vực quanh Nhà máy Fukushima Daiichi vẫn bị giới hạn do lo ngại mức phóng xạ còn cao.

Ứng cứu sự cố tại nhà máy điện hạt nhân Fukushima sau thảm họa kép động đất, sóng thần. (Ảnh: AFP)

Vào năm 2012, ủy ban điều tra về sự cố rò rỉ phóng xạ tại Nhà máy điện hạt nhân Fukushima Daiichi đã kết luận thảm họa hạt nhân này là "kết quả từ sự thông đồng giữa chính phủ, các cơ quan quản lý và Công ty Điện lực Tokyo" cùng quản lý yếu kém.

Trong bài viết "10 năm thảm họa Fukushima: An toàn vẫn là thách thức hàng đầu của nhà máy điện hạt nhân," trang mạng The Conversation cho hay những báo cáo và điều tra đi đến kết luận rằng thảm họa Fukushima là do con người gây ra, xuất phát từ thiên tai, và hoàn toàn có thể tránh được.

Sự kiện năm 2011 đã dẫn đến một thảm họa kép đối với nhà máy điện hạt nhân Fukushima. Đầu tiên, trận động đất độ lớn 9.0 cắt đứt nguồn điện cho nhà máy. Tiếp đó, trận sóng thần phá hủy bưc tường bảo vệ nhà máy và quét qua khu vực này. Tình trạng ngập lụt làm vô hiệu hóa hoạt động điều khiển, kiểm soát và chức năng làm mát tại nhiều khu trong nhà máy với 6 lò phản ứng hạt nhân. Bất chấp các nỗ lực hết mình của công nhân nhà máy, 3 lò phản ứng bị phá hủy nghiêm trọng tới lõi phản ứng và ba tòa nhà lò phản ứng còn lại bị phá hủy bởi các vụ nổ khí hydrogen.

Các vật liệu phóng xạ thoát ra ngoài nhà máy làm nhiễm xạ đất đai tại Fukushima và một vài tỉnh lân cận. Khoảng 165.000 người rời khỏi khu vực này và chính phủ Nhật Bản phải thiết lập một khu vực hạn chế xung quanh nhà máy với diện tích lên tới 807 km2 vào giai đoạn nghiêm trọng nhất.

Lần đầu tiên trong lịch sử Nhật Bản, quốc hội nước này thông qua đạo luật nhằm thiết lập một ủy ban quốc gia độc lập để điều tra các nguyên nhân gốc rễ dẫn đến thảm họa này. Trong báo cáo, ủy ban này kết luận Ủy ban An toàn Hạt nhân Nhật Bản chưa bao giờ hoạt động độc lập với ngành công nghiệp hạt nhân hay Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp, cơ quan thúc đẩy năng lượng hạt nhân.

Đảng Dân chủ cầm quyền khi đó bị chỉ trích vì cách xử lý thảm họa tại Fukushima. Một năm sau đó, lãnh đạo Đảng Dân chủ tự do (LDP) Abe Shinzo, người ủng hộ phát triển năng lượng hạt nhân, lên nắm quyền điều hành đất nước. Ông Abe đã từ chức năm 2020 với lý do sức khỏe và người kế nhiệm ông, Thủ tướng Yoshihide Suga đã tuyên bố mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2050.

Những người ủng hộ cho rằng năng lượng hạt nhân sẽ giúp ích cho quá trình trung hòa carbon. Những người chỉ trích viện dẫn chi phí, tính an toàn và thách thức của việc lưu trữ chất thải hạt nhân là lý do để tránh sử dụng loại năng lượng này.

"10 năm đã qua và nhiều người đã quên. Việc tái khởi động đã không xảy ra nên nhiều người nghĩ chỉ cần chờ, năng lượng hạt nhân sẽ biến mất" - ông Yu Uchiyama, giáo sư khoa học chính trị của ĐH Tokyo, nhận định.

Chỉ 9 trong số 33 lò phản ứng thương mại còn lại của Nhật Bản được phê duyệt để khởi động lại theo các tiêu chuẩn an toàn hậu Fukushima và chỉ 4 lò phản ứng đang hoạt động, so với 54 lò trước thảm họa.

Năng lượng hạt nhân chỉ cung cấp 6% nhu cầu điện tại Nhật Bản trong nửa đầu năm 2020, so với 23,1% từ các nguồn năng lượng tái chế và gần 70% từ nhiên liệu hóa thạch.

Cấp độ an toàn hạt nhân toàn cầu: Chưa đầy đủ

 Theo Tiền Phong, ngày nay có khoảng 440 lò phản ứng điện hạt nhân đang hoạt động trên khắp thế giới, với khoảng 50 lò đang được xây dựng ở các quốc gia bao gồm Trung Quốc, Ấn Độ, Pakistan, Bangladesh, Belarus, Thổ Nhĩ Kỳ và Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE).

Nhiều người ủng hộ lập luận rằng trước mối đe dọa của biến đổi khí hậu và nhu cầu ngày càng tăng về sản xuất điện không thải carbon, điện hạt nhân sẽ đóng một vai trò trong tổ hợp năng lượng tương lai của thế giới. Những người khác kêu gọi xóa bỏ điện hạt nhân, nhưng điều đó có thể không khả thi trong tương lai gần.

Ưu tiên cấp bách hiện nay là phát triển các tiêu chuẩn an toàn hạt nhân chặt chẽ, theo định hướng hệ thống, văn hóa an toàn mạnh mẽ và hợp tác hơn nữa giữa các quốc gia và các cơ quan quản lý độc lập. Hiện đang có không ít lo ngại về vấn đề an toàn hạt nhân, ví dụ như tại một số nhà máy điện hạt nhân ở Mỹ, khi các quy định an toàn hạt nhân đang bị xói mòn và các cơ sở hạt nhân đang chống lại áp lực thực hiện và trì hoãn việc áp dụng các quy định an toàn được quốc tế chấp nhận, chẳng hạn như thêm bộ lọc để ngăn phóng xạ thoát ra từ các tòa nhà chứa lò phản ứng có đặc điểm giống như Fukushima Daiichi.

Một công nhân mặc đồ bảo hộ đứng gần lò phản ứng số 3 của Nhà máy điện hạt nhân Fukushima Daiichi của Công ty Điện lực Tokyo (TEPCO) tại thị trấn Okuma, tỉnh Fukushima, Nhật Bản ngày 10-2-2016 - Ảnh: REUTERS

Bài học quan trọng nhất mà chúng ta thấy là cần phải chống lại chủ nghĩa dân tộc hạt nhân và chủ nghĩa biệt lập. Ngày nay, việc đảm bảo hợp tác chặt chẽ giữa các quốc gia đang phát triển các dự án hạt nhân là điều cần thiết khi các lực lượng của chủ nghĩa dân túy, chủ nghĩa dân tộc và chủ nghĩa chống toàn cầu lan rộng.

Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA), với sứ mệnh thúc đẩy sử dụng năng lượng hạt nhân an toàn, bảo mật và hòa bình, cần thúc giục các quốc gia thành viên tìm kiếm sự cân bằng giữa chủ quyền quốc gia và trách nhiệm quốc tế khi vận hành các lò phản ứng hạt nhân trên lãnh thổ. Như Chernobyl và Fukushima đã dạy thế giới, sự cố phóng xạ không chỉ dừng lại ở ranh giới quốc gia. Toàn bộ khu vực đều có bị ảnh hưởng bởi bụi phóng xạ và ô nhiễm nước do sự cố hạt nhân ở bất kỳ một quốc gia nào trong khu vực./.

PV (T/h)