Thúc đẩy đa dạng sinh thái đô thị dựa vào cộng đồng ở khu vực bờ vở-sông Hồng

Theo dõi MTĐT trên

Bối cảnh

Nhận diện các vấn đề nổi cộm trong việc xây dựng và phát triển không gian công cộng trong đô thị ở Việt Nam : 

• Theo cách tiếp cận trước đây, các nhà hoạch định thường tiếp cận và áp dụng một cách khiên cưỡng các mô hình được du nhập từ phương Tây mà bỏ qua các vấn đề bản địa, đặc biệt là sinh cảnh, hệ sinh thái bản địa (một yếu tố giàu có bậc nhất trên thế giới)
• Các không gian công cộng đa phần bị bê tông hóa với quan điểm sạch sẽ, tiện sử dụng cho các hoạt động thể thao, sự kiện… chủ yếu phục vụ người lớn và kém hòa nhập cho các nhóm yếu thế (trẻ em, người khuyết tật), hay kém bền vững về mặt môi trường (ít cây xanh hoặc dùng nhiều cây trang trí ngoại lai, sử dụng vật liệu thải nhiều CO2, bê tông hóa làm gia tăng ngập lụt…)  
• Các cây xanh lựa chọn trong các không gian công cộng đơn điệu và loại cây không phù hợp (sử dụng nhiều cây xâm lấn… không hỗ trợ cho phát triển hệ sinh thái bản địa và các loài thiên địch)
• Người dân bị tách ra khỏi môi trường sinh thái bản địa vốn có, mất dần (hoặc) không còn khái niệm về hệ sinh thái bản địa. Người dân đô thị ngày nay còn có tâm lý sợ hãi các vật liệu tự nhiên vốn rất cần thiết cho sự phát triển giác quan cũng như cân bằng tâm lý của trẻ em (cát, đất, hoa cỏ, các loại cây có quả, gỗ…)

Hành trình cùng cộng đồng thúc đẩy đa dạng sinh học trong đô thị

Được truyền cảm hứng từ những câu chuyện phát triển không gian công cộng theo hướng sinh thái trên thế giới như: dự án Cải tạo không gian sinh thái trong trường tiểu học Ikiminami tại thành phố Fukuoka Nhật Bản (khởi xướng bởi Giáo sư ,Nhà sinh thái cảnh quan Ito Keitaro)(1), dự án chuyển hóa từ một nhà máy thuốc lá cũ thành Công viên rừng Benjakitti - ốc đảo xanh giữa lòng Bangkok(2), TPG tin rằng việc hợp tác đa ngành và trao quyền cho cộng đồng trong việc xây dựng, vận hành và quản lý không gian công cộng theo hướng đa dạng sinh thái là xu thế tất yếu của các đô thị bền vững. 

Từ những bài học kinh nghiệm này, đã cho thấy rằng, việc phục hồi các yếu tố sinh thái đã mất rất tốn kém và không đạt chất lượng như ban đầu đã có, từ đó đặt ra câu hỏi: tại sao chúng ta không duy trì, gìn giữ những thứ mà chúng ta đã có? Tại sao chúng ta không thúc đẩy xúc tiến tái sinh tự nhiên, làm giàu hệ sinh thái sẵn có (hoặc) đang bị mai một trước khi chúng biến mất?

(1) “Growing Place” in Japan—Creating Ecological Spaces at Schools that Educate and Engage Everyone

(2)https://www.thailandnow.in.th/life-society/a-breath-of-fresh-air-at-benjakitti-forest-park/

Từ sáng kiến kiến thiết các khu vườn cộng đồng …

 Các không gian vườn cộng đồng thân thiện, mang tính cộng sinh, góp phần gìn giữ nét văn hóa của người dân Việt Nam đang được Think Playgrounds và cộng đồng kiến thiết, gìn giữ giữa các khu phố đông đúc trong đô thị ở Việt Nam từ năm 2018. Bảy (07) mô hình vườn cộng đồng tại Đông Anh, Tân Mai, Ngọc Hà và bãi giữa sông Hồng ngày ngày được chăm sóc tươi tốt với hơn năm mươi (50) người (đa số là phụ nữ) tham gia vận hành và quản lý là những tín hiệu tích cực cho việc lan tỏa một mô hình không gian công cộng  theo hướng sinh thái, tái tạo, sử dụng, duy trì nhờ phần lớn nguồn lực từ cộng đồng.

…đến việc phát triển Công viên rừng bờ vở - sông Hồng với mục tiêu thử nghiệm công viên đầu tiên theo hướng đa dạng sinh thái đô thị 

Năm 2021, TPG đã cùng các đối tác là thành viên của Mạng lưới Vì một Hà Nội đáng sống đề xuất việc cải tạo không gian tại khu vực bãi rác ở bờ vở sông Hồng thuộc phường Chương Dương để trở thành một không gian công cộng sinh thái, đa chức năng. Kết quả trong vòng 6 tháng thực hiện, dự án đã hoàn thành cải tạo các hạng mục quan trọng bao gồm: thu gom và vận chuyển đi 200 tấn rác thải, xây dựng đường kết nối trong khu dân cư, xây dựng sân chơi tái chế và đặc biệt thử nghiệm thành công mô hình Vườn rừng cộng đồng đầu tiên với diện tích gần 400m2 với hơn 100 loài thực vật. 

Từ những bước đi ban đầu đó, nhóm dự án đã đề xuất tiếp tục mở rộng không gian để toàn bộ khu vực hơn 9000m2 trở thành Công viên rừng đầu tiên ở Hà Nội. Dự án lần này sẽ thúc đẩy việc phục hồi và trồng thêm hơn 100 loài cây bản địa, bổ sung các tầng tán; xen kẽ các không gian đa chức năng, phù hợp với nhiều lứa tuổi; tìm kiếm giải pháp xử lý nước thải phù hợp chi phí và quản lý rác hiệu quả.

Đây là mô hình thử nghiệm Công viên rừng đầu tiên có thể giải quyết các vấn đề về tính bền vững sinh thái và hòa nhập xã hội, gắn kết cộng đồng.  Dự án được sự ủng hộ của UBND quận Hoàn Kiếm, phòng tài nguyên môi trường, chính quyền phường Chương Dương và các đoàn thể, tổ dân cư số 5, số 6; cùng với sự tham gia của Mạng lưới Vì Một Hà Nội Đáng Sống với các tổ chức Ecue, Think playgrounds, Greenhub, Hợp tác xã Ve chai, Dấu chân xanh, Urenco, Dream & Do, Biolak  cùng chuyên gia sinh thái Nguyễn Hoàng Hào, các chuyên gia và các tổ chức hỗ trợ khác.

Kiến nghị

TPG tin rằng những nền móng đầu tiên về thử nghiệm phát triển không gian công cộng đa dạng sinh thái sẽ là những bài học quan trọng để truyền cảm hứng trong việc chuyển hóa và nâng cấp các không gian đô thị bền vững hơn với hệ động thực vật đa dạng, cải tạo mặt đất, hệ thống nước từ đó góp phần tạo ra tác động sâu rộng hơn về mặt sinh thái trong đô thị. Quan trọng hơn nữa, từ những mô hình ban đầu này, cộng đồng đã thực sự được trao quyền và nâng cao năng lực để họ có thể gắn kết chặt chẽ với nhau hơn trong quá trình cùng nhau kiến tạo không gian chung ngày càng chất lượng và bền vững hơn. 

Trong quá trình nghiên cứu và thực hành, chúng tôi nhận thấy việc phát triển các không gian công cộng theo hướng sinh thái cần đảm bảo các yếu tố quan trọng sau: 

• Việc nâng cao nhận thức, năng lực cũng như trao quyền cho các bên liên quan là một ưu tiên hàng đầu.
• Quá trình xây dựng không gian công cộng bền vững là một quá trình của kết nối, đối thoại, đàm phán, điều chỉnh và hàn gắn của các cộng đồng đô thị trong mối liên hệ với nhau và với môi trường xung quanh.

Think Playgrounds - Doanh nghiệp xã hội Nghĩ về Sân chơi trong phố (TPG) hợp tác cùng chuyên gia sinh thái Nguyễn Hoàng Hào – Viện Điều tra, Quy hoạch rừng