Bạo lực học đường - Nhận diện đúng thực trạng, chỉ rõ nguyên nhân và đề xuất giải pháp (Kỳ 3)

Theo dõi MTĐT trên

Từ năm 2019, ngành giáo dục đã triển khai xây dựng mô hình “Trường học hạnh phúc” trên 3 tiêu chí ban đầu hướng đến “Yêu thương, an toàn, tôn trọng”. Đó là động thái thật sự cần thiết và quan trọng cho bối cảnh của đổi mới giáo dục hiện nay.

Tuy nhiên, tình trang bạo lực học đường đã và đang làm cho nhiều học sinh, giáo viên, phụ huynh cảm thấy lo lắng. Hậu quả của nhiều vụ bạo lực học đường trong thời gian gần đây là rất nặng nề với tính chất của vụ việc ngày càng nghiêm trọng.

Điều rất lạ lùng là theo các bản báo cáo thành tích cuối năm học, gần như lớp nào, trường nào, địa phương nào cũng đều có số lượng học sinh xếp loại hạnh kiểm tốt là tuyệt đại đa số, còn rất ít khá và trung bình, nhưng số vụ bạo lực học đường lại tăng đến mức độ nghiêm trọng.

Nhận diện rõ thực trạng như thế nào là “bạo lực học đường”, dũng cảm chỉ ra những nguyên nhân cơ bản của thực trạng đó, từ đó thẳng thắn kiến nghị những giải pháp có tính khả thi mới hạn chế dần tình trạng này, mới cứu con em chúng ta khỏi những hệ quả đau lòng của vấn nạn bạo lực học đường.

Tôi thiết nghĩ, triệt tiêu hoàn toàn vấn đề bạo lực học đường gần như là chuyện rất khó với lứa tuổi học sinh đầy hiếu động và dễ tăng động. Để hạn chế đến mức thấp nhất vấn đề bạo lực học đường trong các nhà trường, giải quyết tận gốc vấn đề, phải có những giải pháp mang tính tổng thể. Cụ thể:

Về phía học sinh,cần có ý thức rèn luyện và tìm hiểu, nâng cao thái độ và trách nhiệm về hành động cũng như hậu quả của những hành động bạo lực đó. Trong lớp, cần tổ chức những nhóm bạn cùng tiến để nâng cao nhận thức và tăng cường sự trao đổi, tự khắc phục lẫn nhau trong học tập. Chấp hành tốt nội quy trường lớp, tránh xa bạo lực, nói không với bạo lực và không được kích động bạo lực.

Tích cực tham gia vào các câu lạc bộ rèn luyện kỹ năng sống và hoạt động tình nguyện mà nhà trường tổ chức nhằm tăng tính hướng thiện trong con người các em. Đối với một số học sinh cá biệt, cần có sự kết hợp chặt chẽ và thường xuyên giữa gia đình và nhà trường để uốn nắn, điều hướng các em vào phong trào của lớp, tránh sự phân biệt đối xử.

Về phía gia đình, bố mẹ cần quan tâm và tạo ra một môi trường sống lành mạnh, yêu thương cho con cái. Đồng thời phối hợp chặt chẽ với nhà trường và giáo viên chủ nhiệm để kịp thời cập nhật, nắm bắt tình hình học tập và rèn luyện của con em mình tại trường học thông qua các trang zalo (nhóm kín) của Hội cha mẹ học sinh.

Khi ở trên trường, nếu con cái bị bạn bè bắt nạt, cha mẹ cần phải là chỗ dựa tinh thần cho con, cùng chủ động mở lòng và chia sẻ với con để con có thể dám gửi gắm suy nghĩ, lo lắng, bực bội và chính cha mẹ là người hướng dẫn, động viên con tự chủ, tìm phương án tự bảo vệ mình.

Ở nhà, cha mẹ hãy dạy cho con năng lực tự vệ và biết cách bảo vệ mình trước nguy cơ của bạo lực. Trong các người thầy dạy thì cha mẹ chính là người thầy đầu tiên và những bài học đầu tiên mà các con được học chính là từ gia đình. Bố mẹ không quan tâm, thiếu sâu sát, bày dạy cho con ở nhà thì khi ra đường, đến trường các con gặp những tình huống bạo lực và bất lực thì điểm tựa cuối cùng nhưng hiệu quả nhất chính là cha mẹ.

Cha ông ta đã răn dạy “Con hư tại mẹ, cháu hư tại bà”. Gia đình chính là nhân tố đầu tiên và quyết định trong việc hình thành nhân cách, lối sống và cách hành xử của con cái. Và đương nhiên, khi con có biểu hiện lệch chuẩn, có suy nghĩ và hành động bạo lực thì cha mẹ mới là người đầu tiên nhận diện và phải chịu trách nhiệm đầu tiên.

Thực tế có nhiều sự việc, vụ việc liên quan đến bạo lực học đường của học sinh (dù ở trường hay ở nhà), giáo viên hầu như là người lãnh đủ “bạo lực” đến từ nhiều phía. Còn vai trò của gia đình, cha mẹ thì lại không thấy nhắc đến. Giáo viên bây giờ cũng là một nghề nguy hiểm, giáo viên chủ nhiệm lớp lại càng nguy hiểm hơn. Việc giáo dục học sinh, đó không chỉ là nhiệm vụ của thầy cô ở trường.

Với nhà trường và các cơ quan quản lý giáo dục, tăng cường giáo dục đạo đức, lối sống và kỹ năng sống cho học sinh, chủ động trong việc trao đổi thông tin với gia đình học sinh để có thể nắm bắt tình hình cũng như biểu hiện của học sinh. Tổ chức các hoạt động mang tính hướng thiện và định hướng nhân cách cho học sinh, giúp học sinh phát huy những đức tính tốt đẹp trong bản thân. Đội ngũ giáo viên thường xuyên quan tâm, lắng nghe, theo dõi và nắm bắt tình hình của các em học sinh trong lớp mình chủ nhiệm hoặc tham gia giảng dạy, cần chủ động nắm chắc tình hình để có biện pháp ngăn chặn kịp thời những biểu hiện của những hành vi tiêu cực và bạo lực.

Nhà trường cũng cần chú trọng trong việc giảng dạy một số môn học như kỹ năng sống, giáo dục công dân, trang bị nhận thức đúng đắn cho học sinh về hành động đẹp, tăng cường tinh thần trách nhiệm cũng như ý thức đấu tranh đẩy lùi bạo lực học đường. Phối hợp với gia đình để quan tâm và hỗ trợ kịp thời những khó khăn vướng mắc của học sinh. Giữ mối liên hệ thường xuyên với cha mẹ học sinh và cơ quan Công an để sớm phát hiện những vấn đề bất thường và kịp thời xử lý các vụ việc xảy ra.

Một thực tế mang tính phổ biến hiện nay ở hầu hết các nhà trường, cơ sở giáo dục là không có phòng tư vấn tâm lý học đường, không có người chuyên trách, không có biên chế và kinh phí hoạt động, một thiết chế mà mỗi khi có bạo lực học đường xảy ra, ai cũng đều nghĩ đến.

Có một giải pháp cần thiết mà tôi muốn đề nghị là trước các cổng trường và trong khuôn viên trường, nhà trường nên công khai số máy điện thoại của Hiệu trưởng, Phó Hiệu trưởng, Bí thư Đoàn trường...để khi học sinh cần thiết liên lạc về bạo lực học đường, mọi việc sẽ được xử lý kịp thời, hiệu quả và hạn chế đến mức thấp nhất tình trạng bạo lực trong và ngoài trường liên quan đến học sinh của trường.

Về giải pháp này, có Trường THCS Quỳnh Phương, thị xã Hoàng Mai, tỉnh Nghệ An đã làm khá hiệu quả trong 3 năm qua. Nhà trường đã công khai số điện thoại của Hiệu trưởng trước cổng trường và khi học sinh gặp những tình huống băn khoăn, lo lắng bởi sự đe dọa bạo lực thì nhiều nguy cơ xảy ra đã được ngăn chặn từ sớm, từ xa. Tôi thiết nghĩ rất cần nhân rộng mô hình này như là một trong nhiều giải pháp quan trọng phòng và chống bạo lực học đường hiện nay.

Một trong những nhân tố quan trọng và thường xuyên tác động đến nhận thức và hành vi bạo lực học đường chính là mạng xã hội. Vì vậy, tôi cho rằng, các cơ sở giáo dục phải tăng cường tuyên truyền cho học sinh những kiến thức cơ bản về “Luật An ninh mạng” (2019), “Bộ Quy tắc ứng xử trên mạng” (2021), các quy định mức xử phạt và biện pháp khắc phục hậu quả đối với hành vi vi phạm các quy định về trách nhiệm sử dụng dịch vụ mạng xã hội, đặc biệt là các hành vi tuyên truyền bạo lực và kích động bao lực học đường.

Mỗi trường học cần xây dựng Quy tắc ứng xử với mang xã hội trong trường học của mình và nội dung này cần quán triệt đến tất cả các giáo viên, học sinh của từng trường. Việc xây dựng bộ Quy tắc này không chỉ có tác dụng phòng ngừa mà còn tạo hành lang pháp lý, bạn hành các quyết định xử phạt hợp lý, hợp tình đối với từng trường hợp vi phạm cụ thể.

Về phía xã hội, tổ chức tuyên truyền tác hại và cách phòng tránh bạo lực học đường đối với giáo viên và học sinh. Các cơ quan chức năng cần có những biện pháp, các chế tài hạn chế sự ảnh hưởng của văn hoá độc hại ảnh hưởng đến nhân cách của học sinh. Thực hiện nghiêm túc Nghị định số 80/2017/NĐ-CP ngày 17/7/2017 của Chính phủ “Quy định về môi trường giáo dục an toàn, lành mạnh, thân thiện, phòng, chống bạo lực học đường” và Quyết định 5886 của Bộ GD&ĐT về “Chương trình phòng chống bạo lực học đường trong cơ sở giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông và giáo dục thường xuyên giai đoạn 2017-2021”.

Về phía các cơ quan Bộ, Ban, Ngành liên quan như Bộ TT&TT, Bộ Công an, Bộ VH&TT cần có thêm những giải pháp mạnh để ngăn ngừa, ngăn chặn và xử lý nhanh và mạnh những hành vi kích động bạo lực của học sinh và những kẻ trục lợi trên phim ảnh, các nền tảng của mạng xã hội.

Nhiều năm gần đây, đề tài về văn hóa học đường và bạo lực học đường luôn được các nhà làm phim Hàn Quốc khai thác triệt để và đa dạng, được nhập khẩu, công chiếu gần như là không thể kiểm soát. Học sinh bây giờ rất thích xem các hình ảnh kích động bạo lực qua các bộ phim Hàn như “Ẩn danh” (Taxi driver), “Cuộc chiến thượng lưu” (Penthouse) “Vinh quang trong thù hận” (The Glory), “Người hùng yếu đuối” (Weak hero class), “Lời cầu cứu” (Save me), “Vườn sao băng” (Boys over flowers)...đã tạo nên sức hút ghê gớm với học sinh phổ thông bởi cách ăn mặc, đầu tóc, lời nói, hành vi, hành động bạo lực.

Các trò chơi trên mạng mang tính bạo lực và tình ái để tăng tương tác, câu like, câu view trên mạng xã hội cần được các cơ quan chức năng phát hiện kịp thời và nhanh chóng xử lý. “Luật An ninh mạng” cần phải phát huy công năng, tác dụng. Tất cả những hình ảnh, âm thanh kích động lối sống và hành vi ứng xử bạo lực tác động từ phim ảnh, mạng xã hội chỉ cần 1 chiếc điện thoại thông minh, các em có thể truy cập mạng bất cứ lúc nào, kể cả trong giờ học nếu giáo viên cho phép dùng hoặc học sinh chơi mà giáo viên không thể kiểm soát, giám sát.

Về phía Bộ GD&ĐT, tôi kiến nghị :

Thứ nhất, Bộ GD&ĐT và lãnh đạo các địa phương cần dũng cảm để thẳng thắn nhìn nhận một thực trạng có nhiều sự bất ổn về bạo lực học đường trong nhiều trường phổ thông những năm gần đây. Thẳng thắn nhìn nhận thực trạng, sòng phẳng chỉ ra những nguyên nhân của thực trạng đó mới có những giải pháp giáo dục phù hợp với tâm sinh lý lứa tuổi học đường thường hay “nổi loạn”. Trách nhiệm để triển khai những giải pháp đó không chỉ của các thầy cô, của nhà trường mà là sự phối hợp nhịp nhàng và thường xuyên giữa gia đình, nhà trường và xã hội.

Thứ hai, để thông tư, văn bản có tính khoa học và khả thi, trước khi ban hành, Bộ GD&ĐT nên có các kênh thăm dò, lấy ý kiến tham vấn, góp ý, phản biện tới tất cả các địa phương, các chuyên gia giáo dục, đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên phổ thông trên toàn quốc. Tránh việc ban hành một chủ trương lớn nhưng lại áp đặt theo kiểu “trên bảo dưới phải nghe” và không nên lấy một mô hình, trình độ giáo dục của một địa phương để áp dụng cho toàn ngành trên phạm vi toàn quốc.

Bộ GD&ĐT cần phải dũng cảm nhìn nhận những bất cập về CTGDPT 2018 kèm theo một số thông tư có những nội dung rất không phù hợp với thực tiễn giáo dục Việt Nam hiện nay liên quan đến một trong nhiều nguyên nhân của bạo lực học đường. Cần sửa lại Thông tư 32!

Thứ ba, Bộ GD&ĐT cần nhanh chóng soạn thảo và trình Quốc hội thông qua “Luật Nhà giáo” để bảo về quyền và lợi ích hợp pháp của nhà giáo. Ngày xưa trong trường học, trò sợ thầy. Ngày nay, thầy sợ trò, đó là thực tế có thật.

Những giáo viên càng tâm huyết, trách nhiệm và nghiêm khắc với công tác giáo dục trò lại tiềm ẩn nhiều rủi ro từ chính học trò, phụ huynh của mình.Và khi những giáo viên nếu có thiếu sót, sơ suất và bị rơi vào trạng thái “bạo lực” từ học sinh, phụ huynh và mạng xã hội thì chẳng có ai đứng ra bảo vệ và khi đó “trăm dâu lại đổ đầu tằm” từ “bạo lực”. Sợ nhất bây giờ là “văn hóa đổ lỗi” của báo chí, mạng xã hội mỗi khi có vấn đề bạo lực học đường liên quan đến học sinh là cái điệp khúc quen thuộc “Lỗi thầy cô hết, tội do nhà trường cả”. Bạo lực học đường là tội ác, là nguy hiểm, nhưng vô cảm với bạo lực học đường càng nguy hiểm hơn.

Thứ tư, trong công cuộc đổi mới căn bản và toàn diện ngành giáo dục mà nhiệm vụ hiện tại và trong những năm tới là từng bước triển khai Chương trình giáo dục phổ thông 2018, ngành giáo dục sẽ đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức. Một cái mới ra đời không phải bao giờ được dễ dàng đón nhận và tiếp nhận đồng thuận từ tất cả mọi người. Nhưng đổi mới không có nghĩa là phủ nhận sạch trơn cái cũ, từ bỏ tất cả cái cũ khi vẫn còn phát huy tác dụng. Chủ trương và cách làm cũ nhưng vẫn còn tác dụng, hiệu quả thì cần vận dụng một cách linh hoạt. Cái mới nhưng xa lạ, chưa phù hợp với thực tiễn hiện tại và điều kiện kinh tế xã hội thì cần thận trọng. Những chủ trương, văn bản chỉ đạo mà bất cập, bất hợp lý với thực tiễn giáo dục cần điều chỉnh, sửa đổi ngay.

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã có quan điểm chỉ đạo ngành giáo dục hướng tới “Học thật, thi thật, nhân tài thật”. Đó là mục tiêu và động lực để ngành giáo dục giảm áp lực, tăng động lực với đổi mới giáo dục phổ thông. Để triển khai quan điểm chỉ đạo đó, ngành giáo dục rất cần nhiều việc phải làm và càng phải có sự chung tay, chung sức, chung trí tuệ của Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Bộ Thông tin và Truyền thông, Bộ Công an, Trụng ương Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh trong công tác nghiên cứu, hoàn thiện chính sách, pháp luật, giám sát việc thực hiện chính sách và pháp luật về giáo dục, về văn hóa học đường để xây dựng môi trường văn hóa học đường trong tình hình mới.

Tôi viết chùm bài này không phải với tư cách một nhà báo mà là tiếng nói của một nhà giáo đang giảng dạy phổ thông. Tôn chỉ, mục đích của chùm bài viết này là thẳng thắn phản biện những gì bất cập liên quan đến vấn đề bạo lực học đường, để cảnh báo và cảnh tỉnh. Tôi xin chốt lại chùm bài viết này chỉ với một mệnh đề : Bạo lực học đường đã diễn ra trên phạm vi rộng, với nhiều lứa tuổi và cấp học và đã gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng.

Để vấn đề bạo lực học đường xảy ra nhiều như vậy, trách nhiệm không của riêng ai và xin trích dẫn lời của Napoleon thay cho lời kết của chùm bài viết này: “Thế giới phải chìm đắm trong đau khổ không phải vì tội ác của những kẻ xấu, mà là sự im lặng của những người tốt”./.

Ths Trần Trung Hiếu - Giáo viên Sử 

Trường THPT chuyên Phan Bội Châu – Nghệ An.