Bạo lực học đường - Nhận diện đúng thực trạng, chỉ rõ nguyên nhân và đề xuất giải pháp

Theo dõi MTĐT trên

Ngành giáo dục đã và đang triển khai Nghị quyết 29-NQ/TW của Hội nghị TW 8 khóa XI về Đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo với mục tiêu: Phát triển toàn diện con người Việt Nam, khơi dậy lòng tự hào, yêu gia đình, yêu Tổ quốc, yêu đồng bào, sống tốt và làm việc hiệu quả. Văn hóa học đường chính là nền tảng để rèn luyện, hoàn thiện những phẩm chất ấy cho thế hệ trẻ.

Bắt đầu từ năm học 2022-2023, ngành giáo dục triển khai Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018 (nói chính xác là CTGDPT 2022 sửa đổi) bắt đầu thực hiện từ lớp 10 bậc THPT.

Tuy nhiên, song hành với chương trình, sách giáo khoa mới là thực trạng bạo lực học đường đã ngày một gia tăng đến mức báo động. Và hậu quả của tình trạng này đã đến mức độ trầm trọng với nhiều học sinh tử vong, tự tử từ tác động của bạo lực học đường hoặc liên quan đến bạo lực học đường.

Kỳ I : Nhận diện như thế nào về bạo lực học đường ?

“Bạo lực học đường” là gì ?

Theo khoản 5, Điều 2 của “Nghị định 80/2017/ND-CP” thì bạo lực học đường là hành vi hành hạ, ngược đãi, đánh đập, xâm hại thân thể, sức khỏe; lăng mạ, xúc phạm danh dự, nhân phẩm, cô lập, xua đuổi và các hành vi cố ý khác gây tổn hại về thể chất, tinh thần của người học xảy ra trong cơ sở giáo dục hoặc lớp độc lập.

Nhận diện như thế nào cho đúng về bạo lực học đường ?

Nếu như hiểu theo khái niệm đó để soi vào thực tiễn giáo dục học đường thời gian gần đây thì nó đầy đủ trong các mối quan hệ trong nhà trường. Nhưng, vấn đề “bạo lực học đường” không chỉ xảy ra giữa học sinh với học sinh, mà còn diễn ra sự bạo hành giữa thầy và trò, giữa phụ huynh và giáo viên với nhiều hình thức và mức độ. Thậm chí, không gian, thời gian của sự việc “bạo lực” có thể diễn ra ở nhà nhưng có nguyên nhân từ trường học, hoặc diễn ra trong khuôn viên trường học nhưng lại có nguyên nhân từ gia đình, cha mẹ.

Nghe cụm từ “bạo lực”, người ta thường liên tưởng một sự việc xảy ra bằng vũ lực, sự động chạm về thể xác. Nhưng với “bạo lực học đường” ngày nay thì biên độ, nội hàm của động từ này lại rộng lắm. Rất đa dạng và muôn màu, muôn vẻ.Bạo lực trong trong ngôn ngữ gặp nhau hàng ngày, trong việc lập các hội, nhóm để xúc phạm nhau, kỳ thị, tẩy chay, cô lập nhau qua tin nhắn đe dọa, chửi bới và hành xử bạo lực trên các nền tảng mạng xã hội.Kích động bạo lực cũng là một hình thức của “bạo lực học đường” mà hiện này nhiều học sinh cố tình đăng tải những thông tin, hình ảnh, video clip kích động bạo lực học đường.

Nhiều năm gần đây, chúng ta cũng phải đối mặt với nhiều biểu hiện lệch chuẩn về đạo đức, lối sống trên bình diện xã hội nói chung, trong môi trường học đường nói riêng ở nhiều trường phổ thông.

Có thể thấy, phần lớn thế hệ trẻ ngày nay có vốn kiến thức rộng, nhanh nhạy nắm bắt thông tin, có tinh thần học hỏi và tư duy sáng tạo. Tuy nhiên, bên cạnh đó, một bộ phận học sinh vì nhiều nguyên nhân đã ứng xử một cách thiếu văn hóa, kém hiểu biết, gây ảnh hưởng đến tinh thần và môi trường văn hóa giáo dục tốt đẹp trong trường học.

Nói thẳng ra rằng hiện nay, văn hóa ứng xử học đường và bạo lực học đường đang trong tình trạng đáng báo động. Có nhiều hành vi và lối ứng xử thiếu văn hóa của cả học sinh và giáo viên trong khuôn viên nhà trường.

Đối với học sinh, biểu hiện cho bạo lực học đường không chỉ là hành vi xâm phạm thể xác bằng vũ lực, thậm chí bằng hung khí mà nó còn có nhiều cách biểu hiện khác như nói “bạo lực ngôn ngữ” nói tục, chửi thề, mạt sát trong cuộc sống hàng ngày khi giao tiếp giữa học sinh với học sinh ở lớp học, trường học.

Điều nguy hiểm nhất cho biểu hiện của “bạo lực ngôn ngữ” chính là việc học sinh lên mạng lập các trang nhóm “anti” facebook để lập nhóm, chia phe chửi nhau, xúc phạm nhau, cô lập nhau và trả thù nhau chỉ vì những lý do lãng xẹt như bất đồng quan điểm, sở thích, đam mê  nào đó.  Đa số học sinh bây giờ dành thời gian hàng ngày vào mạng nhiều hơn thời gian học và đọc sách bởi rất nhiều em đều có điện thoại thông minh.

Thực tế cho thấy, những năm gần đây, trên cả nước diễn ra không ít vụ học sinh đánh nhau ở cả trong và ngoài trường học. Học sinh bây giờ đánh nhau không cần dấu diếm, đánh nhau để quay clip tung lên mạng dằn mặt nhau, cố tình làm nhục nhau. Các em bạo lực với nhau không chỉ dùng chân tay nữa mà còn cầm dao, kiếm và cả súng tự chế để “xử nhau” chỉ vì những lý do rất trẻ con như “nhìn đểu”, không cho chép bài, nói xấu, ghen tuông, bất đồng quan điểm, sở thích, thời trang, đố kỵ nhau trên mạng xã hội hoặc đơn giản là đánh cho bõ ghét hoặc cố tình làm nhục cho chừa.

Một thực tế rất lạ là trước đây, học sinh đánh nhau chủ yếu ở học cấp 3, nay chuyển sang đối tượng là học sinh cấp 2, trước đây chủ yếu là nam sinh đánh nhau, ngày nay chủ yếu là nữ sinh đánh nhau và đánh theo kiểu “hội đồng”.

Theo thống kê mới nhất của Bộ GD&ĐT thì trong một năm học trên toàn quốc có hơn 1.600 vụ học sinh đánh nhau, trung bình có 5 vụ/1 ngày và cứ trên 5.200 học sinh lại có 1 học sinh đánh nhau. Điều mà nhiều người thấy ngạc nhiên và lo ngại hơn là nạn bạo lực học đường lại xảy ra ở nữ giới với độ tuổi chủ yếu dao động từ 14 đến 17 tuổi.

Theo thống kê của Bộ Công an, mỗi tháng có hơn 1.000 thanh thiếu niên phạm tội. Trước đây, tội phạm giết người trong độ tuổi từ 30 đến dưới 45 chiếm số lượng cao nhất. Hiện giờ giảm còn 34% so với 41% của độ tuổi từ 18 đến dưới 30, trong đó có hơn 75% các trường hợp bạo lực mà đối tượng chủ yếu là học sinh phổ thông. Tình trạng này đang có dấu hiệu trẻ hóa và mức độ ngày càng nghiêm trọng.

Đó là những con số biết nói và dư luận xã hội không thể vô cảm, cả hệ thống chính trị không thể bàng quan.

Trong thời gian gần đây, báo chí chính thống đã liên tục đăng tải các vụ bạo lực học đường làm rúng động dư luận, gây tâm lý bất an của giáo viên, phụ huynh, học sinh :

Ngày 27/6/2022, tại xã Đông Sơn, huyện Đô Lương, tỉnh Nghệ An, do mâu thuẫn nhau, 1 nữ sinh lớp 8 bị 1 nhóm bạn đưa vào nhà vệ sinh hành hung, quay clip đưa lên mạng gây phẫn nộ dư luận.

Ngày 24/10/2022, 1 clip dài 30 giây ghi lại cảnh 1 nữ sinh tại thành phố Vũng Tàu bị 1 nhóm người dùng mũ bảo hiểm tấn công liên tiếp và kéo lê trên đường.

Tháng 10/2022, 1 học sinh lớp 11 của Trường THCS & THPT Nguyễn Văn Rành, tỉnh Long An bị 1 nhóm bạn bên ngoài đánh và tử vong.

Tháng 12/2022, 1 nữ sinh lớp 9 Trường THCS Phùng Giáo, huyện Ngọc lặc, tỉnh Thanh Hóa bị bạn nữ cùng trường hành hung, túm tóc, dùng tay đấm vào mặt và nhấn xuống bùn ngay trước cổng trường.

Ngày 26/12/2022, nam sinh lớp 10A6 của Trường THPT Tây Thụy Anh, huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình bất ngờ dùng vật nhọn đâm trọng thương 1 nam sinh cùng trường.

Ngày 4/4/2023, tại Trường THCS Lý Tự Trọng, thành phố Huế, 1 học sinh bị bạn đánh tử vong chỉ vì 1 lý lý do lãng xẹt là trong giờ ra chơi, đi mùa thạch dừa ăn, sơ ý để nước thạch dừa chảy vào tay của bạn và vậy là đánh nhau, xô ngã, đầu đập vào bàn học và tử vong.

Ngày 14/4/2023, tại Trường THPT dân lập Herman Gmeiner, thành phố Hồ Chí Minh, một giáo viên là giám thị của trường đã yêu cầu 8 học sinh nam cởi đồ khi nghi ngờ học sinh mang thuốc lá điện tử vào trường. Đây là một bài học đắt giá trong cách hành xử cho những người giáo viên khi vừa bước chân vào con đường sư phạm.

Một tình trạng không còn hiếm ở các trường phổ thông khi học sinh bị gây áp lực từ phía nhà trường, gia đình, bạn bè đã rơi vào tâm lý hoảng loạn, bế tắc, trầm cảm, nhiều em đã chọn giải pháp tự tử. Rất đau lòng.

Sự việc đau lòng diễn ra gần đây nhất là 1 nữ sinh lớp 10 của Trường THPT chuyên Đại học Vinh đã thắt cổ tự tử xoay quanh những lý do rất lãng xẹt đã đánh lên một hồi chuông cảnh tỉnh, thức tỉnh.

Với giáo viên, vấn đề bạo lực học đường cũng diễn ra nhiều sắc thái, cử chỉ, hành vi rất đáng lên án. Bên cạnh rất nhiều giáo viên luôn hết lòng vì học sinh thân yêu, luôn gương mẫu để trau dồi năng lực chuyên môn và đạo đức nhà giáo thì vẫn còn một bộ phận vi phạm đạo đức nhà giáo dùng và lạm dùng quyền uy của CBQL, giáo viên để: lấy điểm số để gây sức ép, dọa dẫm, sàm sỡ, gạ tình với học sinh với mức độ nghiêm trọng; chửi bởi, xúc phạm học sinh; bạo hành, tát, đánh đập học sinh. Có nhiều giáo viên còn lên mạng xã hội đăng tải, chia sẻ nhiều nội dung sai lệch, trái với quy định của ngành và pháp luật của nhà nước, gây nên sự bức xúc trong dư luận xã hội, làm phương hại đến văn hóa nhà trường, đến hình ảnh người giáo viên nhân dân.

Nguyên nhân cơ bản của bạo lực học đường.

Từ thực tế 30 năm công tác giảng dạy và giáo dục học sinh ở bậc phổ thông, tôi cho rằng bạo lực học đường xuất phát từ một số nguyên nhân cơ bản sau.

Thứ nhất, do sự chuyển biến về tâm sinh lý của lứa tuổi dậy thì khi cơ thể đã phát triển nhưng chưa có kiến thức cơ bản và nhận thức đầy đủ trước những tác động xấu từ bên ngoài. Đây là lứa tuổi của sự “nổi loạn”, thích thể hiện mình và thích làm những gì mình muốn. Ở lứa tuổi này, phản ứng về cảm xúc thì nhiều nhưng khả năng ra quyết định hợp lý lại chưa ở mức tối đa. Vậy nên, trong trường hợp cảm hứng, cảm xúc lên cao độ mà lý trí không đạt tới thì các em có thể lựa chọn cách cực đoan.

Thứ hai, ở rất nhiều trường phổ thông còn nặng về giảng dạy kiến thức văn hóa mà quên đi nhiệm vụ giáo dục kỹ năng sống, về những kiến thức và nhận thức các bài học về lòng nhân ái, vị tha, sự tôn trọng và trách nhiệm của bản thân với người xung quanh. Học sinh bây giờ là học theo kiểu “ứng thi”, học để thi chứ không phải học để làm người, nên người. Trong các môn học phổ thông nhiều năm nay, nhóm môn khoa học xã hội là những môn học liên quan đến giáo dục hình thành thái độ, nhân cách, văn hóa ứng xử mà học sinh ít quan tâm, thậm chí là xem thường.

Trong các môn học mới của CTGDPT 2018 đang triển khai hiện nay ở lớp 10 bậc THPT, tôi lại thấy việc Bộ GD&ĐT bỏ tên môn học “Giáo dục công dân” thành tên môn “ Giáo dục Kinh tế và Pháp luật” có cái gì đó không ổn. Cũng trong nội dung của môn học này đã bỏ đi rất nhiều kiến thức giáo cho học sinh phẩm chất đạo đức, tình yêu với gia đình, quê hương, đất nước. Có vẻ như người ta đang say mê, mải mê với tiêu chí “định hướng nghề nghiệp” bằng những kiến thức như “Thị trường và cơ chế thị trường” mà quên đi việc dạy cho học trò những kỹ năng tối thiểu để hình thành nhân cách, thái độ trách nhiệm của học sinh với gia đình, thầy cô, bạn bè và đất nước.

Thứ ba, sự thiếu quan tâm từ phía gia đình của ông bà, cha mẹ. Một sai lầm về mặt nhận thức của nhiều bậc cha mẹ hiện nay là mải mê kiếm tiền và phó thác, phó mặc con cái của mình cho nhà trường trong bối cảnh một xã hội đầy cám dỗ, một môi trường đầy rẫy thứ để ham, để mê, để nghiện. Và khi con cái rơi vào tình trạng bị bạo lực học đường thì rất nhiều bậc phụ huynh lại thường có thói quen trút lỗi, đổ lỗi lên thầy cô, nhà trường.

Thứ tư, sự bùng nổ mạnh mẽ của thông tin trong thời đại công nghệ 4.0 với internet, mạng xã hội với rất nhiều sách báo, phim ảnh, game ái tình và bạo lực...Chính mạng xã hội với đủ loại thông tin không thể kiểm soát vô tình đã xâm nhập, định hướng ngôn ngữ, sở thích và hành vi của các em theo hướng trào lưu bởi hiệu ứng đám đông.

Cái tốt thì tiếp thu rất chậm, cái xấu thì hấp thụ rất nhanh nhờ những chiếc điện thoại thông minh mà các em có thể cập nhật từng giây, từng phút. Các em thích tò mò khám phá và thử nghiệm. Ở đâu cũng có mạng để các em có thể luôn dán mắt vào điện thoại với đủ mọi thứ trên đời. Học sinh bây giờ khi ra chơi giữa các tiết học thường ít khi ra khỏi lớp vận động để thay đổi trạng thái sau từng tiết học mà dán mắt vào điện thoại với đủ trò ở trong đó. Đặc biệt sau vài năm vì đại dịch Covid-19, hầu như học sinh phải học trực tuyến qua điện thoại, máy tính.

Hệ quả mà giáo viên, phụ huynh bây giờ thấy rõ là rất nhiều học sinh bị nghiệm game trong và sau một quá trình học trực tuyến và rất nhác học, lười đọc sách giáo khoa. Nhiều trò bạo lực ngoài đời được kích động từ nhiều trò game bạo lực qua điện thoại thông minh. Điều cực kỳ nguy hiểm ở trong các vụ bạo lực học đường hiện nay là học sinh cố tình phát trực tiếp trên fb hoặc quay video tung lên mạng xã hội để làm nhục người khác gây hậu quả vô cùng nghiêm trọng về tinh thần của nạn nhân, thậm chí phải đánh đổi bằng cả tính mạng.

Thứ năm, trong quá trình đổi mới giáo dục, bên cạnh những mặt tiến bộ, tích cực thì Bộ GD&ĐT đã hủy bỏ nhiều giải pháp mang tính “chế tài” cùng với căn bệnh thành tích trong giáo dục đã trở nên “nan y” ,làm cho nhiều học sinh bây giờ không còn biết sợ trước kỷ luật của nhà trường.

Có rất nhiều biểu hiện và vụ việc bạo lực diễn ra trong khuôn viên lớp học, trường học nhưng do bệnh thành tích đã quá nặng, giáo viên sợ mất thi đua, trường sợ mất danh hiệu nên dấu diếm, để “giải quyết nội bộ”. Học kém vẫn lên lớp, hạnh kiểm yếu vẫn không bị lưu ban hay đuổi học, và nếu bị đuổi học thì cũng chỉ là “tạm thời buộc thôi học”. Vấn đề kỷ cương, kỷ luật trong nhiều nhà trường với những học sinh yếu kém về ý thức, đạo đức chưa được coi trọng đúng mức, xử lý chưa nghiêm minh.

Theo chuyên gia tâm lý Ngô Minh Uy- Giám đốc Trung tâm Tâm lý Welink, Hội Khoa học Tâm lý TP Hồ Chí Minh : “ Bạo lực học đường vẫn đang xảy ra với những hình thái khác nhau do chính sách quản trị không tốt ở trong các trường học, xã hội nói chung và ngành giáo dục cũng như gia đình nói riêng hình như vẫn chưa có quyết sách và hành động thích hợp để ngăn ngừa. Nghĩa là những nguyên nhân dẫn đến bạo lực học đường vẫn còn như cũ, chưa được giải quyết thấu đáo”.

Ths Trần Trung Hiếu, Giáo viên Sử

Trường THPT chuyên Phan Bội Châu – Nghệ An.