Lễ cúng bến nước giáo dục các buôn làng có trách nhiệm bảo vệ môi trường
Ý nghĩa của lễ cúng bến nước là lời cầu mong của dân làng gửi đến thần nước, mong thần nước luôn ban sức khỏe cho dân làng, nguồn nước được chảy sạch chảy trong, cầu mong cho các cá nhân trong cộng đồng luôn yêu thương đùm bọc nhau.
Trong khuôn khổ hoạt động tháng 2 với chủ đề “Sắc Xuân trên mọi miền Tổ quốc”, nhóm đồng bào dân tộc Ba Na cùng với đồng bào dân tộc Gia Rai đang hoạt động hàng ngày tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội) đã tổ chức tái hiện lễ cúng bến nước tại không gian làng dân tộc Ba Na.
Lễ cúng bến nước của đồng bào các dân tộc vùng Tây Nguyên nói chung và đồng bào dân tộc Ba Na nói riêng là một truyền thống tốt đẹp, thường diễn ra sau mùa trồng trọt, ngoài ý nghĩa tâm linh, lễ cúng bến nước còn truyền đi thông điệp giáo dục các buôn có trách nhiệm bảo vệ môi trường sinh thái, bảo vệ rừng, đất đai và nguồn nước, bởi từ xa xưa nguồn nước được xem là báu vật của cộng đồng.
Hàng năm lễ cúng đều tổ chức một lần, nhưng có thể vài năm mới tổ chức một lần tùy theo điều kiện kinh tế của chủ bến nước, buôn làng.
Sau khi mùa màng kết thúc, chuẩn bị bước vào vụ trồng trọt mới, các buôn làng tổ chức lễ cúng thần nước, vị thần linh thiêng bậc nhất miền đất Tây Nguyên đã cho mưa thuận gió hòa, sự sống.
Để chuẩn bị lễ cúng, già làng, chủ bến nước họp bàn với dân làng phân công thanh niên làm vệ sinh khu vực bến nước, sửa đường vào bến nước. Còn phụ nữ thì dọn dẹp nhà cửa, đường xá vào buôn. Người dân trong buôn tùy điều kiện có thể đóng góp công sức, vật chất, tham gia nấu rượu cần, tập luyện đánh chiêng, chuẩn bị lễ vật cúng.
Lễ cúng bến nước diễn ra gồm hai phần, phần mở đầu là cúng xin phép tổ tiên gia chủ tại cổng chính dẫn vào nhà. Lễ vật gồm 1 quả trứng, nước cốt rượu, thuốc lá (lá khô của cây thuốc lá) đặt vào phễu cuốn từ lá chuối.
Lễ cúng bến nước của đồng bào các dân tộc vùng Tây Nguyên nói chung và đồng bào dân tộc Ba Na nói riêng thường vào tháng 3 dương lịch với ý nghĩa cầu cho dân làng có được khỏe mạnh, ấm no, hạnh phúc và sản xuất đều đạt được sản lượng cao trong các vụ mùa, nguồn nước trong lành để sử dụng. Lễ cúng bến nước ngoài ý nghĩa tâm linh, lễ cúng bến nước còn truyền đi thông điệp giáo dục các buôn làng có trách nhiệm bảo vệ môi trường sinh thái, bảo vệ rừng, đất đai và nguồn nước, bởi từ xa xưa nguồn nước được xem là báu vật của cộng đồng.
Lễ vật đã chuẩn bị xong, thầy cúng thực hiện nghi thức cúng xin phép tổ tiên. Lời cầu khấn được lặp đi lặp lại 3 lần như sau: "Ơ các vị tổ tiên, xin thỉnh mời chư vị tổ tiên về đây dự lễ cúng bến nước của dân làng. Ơ các vị tổ tiên, hôm nay gia chủ và dân làng xin phép tổ chức lễ cúng trả ơn thần nguồn nước đã cung cấp nguồn nước nuôi sống dân làng, nuôi sống cây trồng trên rẫy, nuôi sống gia súc trong chuồng".
Sau khi thực hiện nghi thức cầu khấn xin phép tổ tiên, thầy cúng cùng dân làng di chuyển đến đầu nguồn nước để thực hiện nghi thức cúng bến nước theo truyền thống. Lễ vật cúng gồm có: 1 thủ lợn, miếng thịt nướng, màng mỡ, 2 bình rượu cần, 2 con gà. Tất cả lễ vật được đặt trên một cây nêu cúng và 4 bầu nước, 1 bát đồng đặt trên một phên tre.
Khi nghi thức cầu khấn cúng bến nước được các Yàng chấp thuận, thầy cúng sẽ lấy bầu nước đầu tiên từ nguồn nước để làm nghi thức "phê lép" tức thọ lộc. Sau đó mời bà con dân làng cùng uống những bát nước trong mát lấy từ chính nguồn nước Yàng đã ban cho.
Kết thúc nghi lễ, cả buôn làng tập trung tại sân hội cùng diễn tấu cồng chiêng và hòa mình vào vòng xoang rộn rã thấm đượm tình đoàn kết, mừng cho lễ cúng bến nước của buôn làng đã thành công tốt đẹp.
Thông qua lễ cúng bến nước cũng là dịp để đồng bào gặp gỡ giao lưu trao đổi kinh nghiệm làm ăn, đồng thời chung tay bảo vệ môi trường, giữ gìn cho nguồn nước luôn trong sạch.
